Jakie dotacje i granty dla OSP? Kompleksowe kompendium finansowania Ochotniczej Straży Pożarnej

Ochotnicze Straże Pożarne (OSP) odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa lokalnych społeczności. Aby mogły skutecznie nieść pomoc, muszą dysponować odpowiednim sprzętem, wyszkolonymi ludźmi oraz zapleczem infrastrukturalnym. Wszystko to wymaga jednak znacznych środków finansowych. W niniejszym kompendium przedstawiamy wszystkie aktualne źródła finansowania działalności OSP – od programów rządowych, przez fundusze unijne i samorządowe granty, po wsparcie z funduszy celowych i inicjatywy prywatnych sponsorów. Wyjaśniamy zasady ubiegania się o konkretne środki (np. na zakup wozu strażackiego, sprzętu ratowniczego, termomodernizację remizy, szkolenia czy działalność młodzieżowych drużyn pożarniczych), a także udzielamy praktycznych porad jak przygotować dobry wniosek o dotację. Wszystkie informacje oparte są o aktualne, oficjalne źródła i przepisy, aby zapewnić zgodność z polskim kontekstem prawnym i realiami funkcjonowania OSP.

Przegląd źródeł finansowania OSP – podstawy prawne i główne kanały

Finansowanie Ochotniczych Straży Pożarnych opiera się na wielu filarach, co zostało uregulowane ustawowo. Zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o OSP, koszty funkcjonowania jednostek pokrywane są w szczególności z następujących źródeł:

• Budżety jednostek samorządu terytorialnego (JST) – przede wszystkim gmin. Ustawa o samorządzie gminnym nakłada na gminy obowiązek zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty m.in. w zakresie ochrony przeciwpożarowe. W praktyce to gminy utrzymują OSP, finansując ich bieżącą działalność, wyposażenie, obiekty i zapewniając inne świadczenia (o czym szerzej w dalszej części). Samorządy wyższego szczebla (powiaty, województwa) również udzielają wsparcia w formie dotacji celowych lub konkursów grantowych.
• Środki z budżetu państwa przekazywane Komendantowi Głównemu PSP – to centralne dotacje dla OSP rozdzielane za pośrednictwem Państwowej Straży Pożarnej. Ich źródłem jest m.in. część składek ubezpieczeniowych od ognia, które zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej w wysokości 10% trafiają do PSP właśnie na cele ochrony przeciwpożarowej. Pieniądze te wracają do OSP w postaci dotacji na zadania ratowniczo-gaśnicze, szkoleniowe itp., przyznawanych na podstawie wniosków składanych przez jednostki OSP poprzez właściwe komendy PSP. Ten kanał finansowania obejmuje zarówno dotacje dla OSP włączonych do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG), jak i dotacje dla OSP spoza systemu (więcej o tym w sekcji rządowych programów).
• Wpływy instytucji ubezpieczeniowych – wspomniane wyżej 10% od obowiązkowych ubezpieczeń od ognia, które są przekazywane na cele ochrony przeciwpożarowej. W praktyce te środki zasilają budżet PSP i stają się częścią puli dotacyjnej dla jednostek ochrony przeciwpożarowej (w tym OSP). Istnieje rozporządzenie MSWiA precyzujące tryb rozdziału tych funduszy wyłącznie na cele ochrony przeciwpożarowej.
• Środki od osób fizycznych i prawnych – darowizny, sponsorzy, składki. Wiele OSP to stowarzyszenia, które mogą pozyskiwać fundusze od społeczności i sponsorów prywatnych. Mogą to być zarówno spontaniczne wpłaty mieszkańców, lokalnych firm, jak i zorganizowane programy sponsoringowe większych przedsiębiorstw (o takich programach piszemy w sekcji o sponsorach prywatnych).
• Środki ze zbiórek publicznych – liczne jednostki OSP organizują zbiórki pieniężne (np. podczas festynów, imprez, w Internecie) na określone cele: zakup wozu, sprzętu, remont remizy itp. Zbiórki muszą być zgłoszone zgodnie z ustawą o zbiórkach publicznych, ale stanowią istotny element finansowania, zwłaszcza w mniejszych społecznościach.
• Środki własne OSP – np. dochody z działalności odpłatnej, wynajmu sali OSP, organizacji festynów, czy sprzedaży złomu/odpadów (niektóre OSP uczestniczą np. w akcjach zbierania zużytego sprzętu elektrycznego – pozyskane w ten sposób środki inwestują w doposażenie jednostki).

W praktyce, największe ciężary finansowania OSP spoczywają na gminach – to one najczęściej pokrywają koszty utrzymania remizy, zakupu podstawowego wyposażenia, ubezpieczeń strażaków, badań lekarskich itp.. Jednocześnie jednak bez wsparcia z budżetu państwa wiele inwestycji przekraczałoby możliwości lokalnych społeczności. Dlatego ważne są rządowe dotacje celowe (na sprzęt, samochody, szkolenia) oraz programy realizowane we współpracy z innymi instytucjami (np. funduszami ochrony środowiska, czy funduszami celowymi). Dodatkowo, aktywność własna OSP – pozyskiwanie sponsorów, pisanie wniosków o granty unijne czy prowadzenie zbiórek – potrafi znacząco zwiększyć budżet jednostki.

Poniżej przechodzimy do omówienia konkretnych źródeł finansowania, zasad uzyskiwania dotacji z poszczególnych programów oraz przykładów, jak OSP mogą z nich skorzystać.

Rządowe programy i dotacje dla OSP

Finansowanie rządowe dla OSP obejmuje zarówno stałe mechanizmy wsparcia, wynikające z ustaw i corocznego budżetu państwa, jak i programy specjalne inicjowane przez rząd lub resorty w odpowiedzi na bieżące potrzeby. Poniżej opisujemy najważniejsze z nich.

Dotacje MSWiA dla OSP w KSRG i poza systemem

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, we współpracy z Komendą Główną PSP, co roku uruchamia środki na dofinansowanie jednostek OSP. Są one podzielone na dwie główne pule: dla jednostek włączonych do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG) oraz dla jednostek działających poza KSRG.

OSP w KSRG – ze względu na większą rangę w systemie ratowniczym – mogą liczyć na wyższe dofinansowania. Przykładowo w 2024 r. zaplanowano dla OSP w KSRG około 73 mln zł, z czego ok. 26,1 mln na wydatki bieżące (remonty, paliwo, drobny sprzęt), a 46,8 mln zł na wydatki majątkowe (zakup sprzętu, pojazdów itp.). Dzięki temu KSRG-OSP mają zapewnione środki na utrzymanie gotowości oraz rozwój wyposażenia adekwatny do standardów systemu.

OSP spoza KSRG również otrzymują wsparcie z budżetu państwa (często określane jako dotacja MSWiA dla OSP nienależących do KSRG). Środki te przeznaczane są na tzw. „przygotowanie jednostek OSP do działań ratowniczo-gaśniczych” – czyli zapewnienie gotowości bojowej jednostki poza systemem. W praktyce dotacje te finansują m.in. remonty strażnic, drobny sprzęt ratowniczo-gaśniczy, umundurowanie, wyposażenie łączności czy drobne inwestycje podnoszące sprawność jednostki. Istotne jest, że z tej puli nie można finansować dużych inwestycji budowlanych (budowy nowych remiz, rozbudowy czy gruntownej modernizacji) – te muszą być realizowane z innych programów (np. samorządowych lub specjalnych).

Procedura uzyskania dotacji MSWiA co do zasady przebiega poprzez składanie wniosków przez OSP za pośrednictwem komend PSP. Co roku Komendant Główny PSP (poprzez komendy wojewódzkie i powiatowe) zbiera zapotrzebowania od OSP i na tej podstawie dysponuje środki. Wnioski i umowy podpisują w imieniu OSP uprawnieni przedstawiciele zarządu jednostki (zgodnie z KRS). Warto zaznaczyć, że w myśl nowych przepisów umowę dotacji można zawrzeć także elektronicznie – opatrzoną podpisem zaufanym lub osobistym e-dowodu.

Na co konkretnie można wydać dotacje? Zakres przedmiotowy jest co roku określany w wykazach zatwierdzanych przez KG PSP. Zwykle obejmuje on szeroką gamę wyposażenia osobistego strażaków (ubrania specjalne, hełmy, buty, aparaty oddechowe), sprzętu ratowniczego (pompy, pilarki, agregaty, zestawy hydrauliczne), środków łączności oraz wydatki związane z utrzymaniem gotowości (np. drobne remonty remizy, uzupełnienie wyposażenia medycznego). Listy te są publikowane oficjalnie – np. Komendant PSP zatwierdza katalog sprzętu objętego dotacjami KSRG i MSWiA danego roku. Dla OSP spoza systemu nacisk kładziony jest często na podstawowe wyposażenie i umundurowanie, podczas gdy OSP KSRG mogą także otrzymywać środki na większe inwestycje (np. dofinansowanie pojazdów – o czym za chwilę).

Zróżnicowanie OSP a finansowanie: Warto podkreślić, że bycie w KSRG wiąże się nie tylko z większymi wymaganiami, ale i większym wsparciem finansowym. OSP należące do systemu są priorytetowo traktowane przy rozdziale nowych samochodów czy specjalistycznego sprzętu. Z kolei małe jednostki wiejskie, często poza KSRG, muszą bardziej polegać na środkach gminnych i własnej aktywności. Dla nich rządowa dotacja (choć mniejsza) bywa nieocenioną pomocą na podstawowe potrzeby. Na szczęście ostatnie lata przyniosły systematyczne zwiększanie kwot dotacji dla wszystkich OSP, a także nowe programy ukierunkowane na wyrównywanie szans mniejszych jednostek (np. wsparcie dla OSP z Młodzieżowymi Drużynami – o czym w dalszej części).

Podsumowując, coroczna dotacja z MSWiA (realizowana przez PSP) to fundament finansowego wsparcia OSP ze strony państwa. Dobrze przygotowany wniosek, poparty uzasadnieniem potrzeb jednostki, zwiększa szanse na uzyskanie środków. W kolejnych częściach omówimy, jak ten mechanizm uzupełniają inne programy – np. na zakup wozów bojowych czy modernizacje infrastruktury.

Zakup wozu strażackiego dla OSP – jakie granty i jak to zrobić?

Zakup nowego samochodu ratowniczo-gaśniczego to jedno z najkosztowniejszych, ale i najważniejszych przedsięwzięć dla wielu OSP. Ceny średnich i ciężkich wozów bojowych sięgają od kilkuset tysięcy do ponad miliona złotych, co przekracza możliwości budżetowe pojedynczej jednostki OSP czy nawet gminy. Dlatego w Polsce wypracowano model montażu finansowego takich zakupów z wielu źródeł jednocześnie. Typowy schemat dofinansowania zakupu wozu strażackiego obejmuje:

• Dotację z budżetu państwa przekazaną przez KG PSP – czyli środki MSWiA (często właśnie ze wspomnianych ubezpieczeń od ognia), przyznawane na podstawie centralnego podziału. Na dany rok MSWiA określa liczbę pojazdów do dofinansowania w poszczególnych województwach. W 2023 r. dofinansowanie państwa często wynosiło np. 400 tys. zł na średni wóz, 650 tys. zł na ciężki, itp., przy czym kwoty te mogą się zmieniać.
• Środki samorządowe – gmina (czasem we współpracy z powiatem lub samorządem województwa) przeznacza część środków z własnego budżetu na zakup pojazdu. Jest to niezbędny element – posiadanie deklaracji władz gminy o zabezpieczeniu wkładu własnego jest warunkiem wstępnym, by w ogóle OSP została uwzględniona w planach dofinansowań państwowych. Innymi słowy, bez wsparcia gminy trudno o nowy wóz.
• Fundusze z firm ubezpieczeniowych (via KG PSP) – czyli wspomniane 10% składek od ognia. One również zasilają pulę na wozy. Ich udział bywa wliczany we wspomnianą dotację państwową, ale formalnie rozdział tych środków reguluje oddzielne rozporządzenie MSWiA.
• Środki z Narodowego lub Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska (NFOŚiGW/WFOŚiGW) – od kilku lat środki na wozy strażackie pochodzą również z funduszy ekologicznych. Dzieje się tak na mocy porozumienia zawartego w lutym 2021 r. między MSWiA a Ministerstwem Klimatu i Środowiska. W jego ramach NFOŚiGW oraz wojewódzkie FOŚiGW mogą sfinansować do 50% kosztów kwalifikowanych zakupu pojazdu, pod warunkiem że całkowita wartość zadania to min. 200 tys. zł. Z reguły ta pomoc z funduszu środowiska wynosi właśnie 50%, ale nie mniej niż 100 tys. zł. Ma to zachęcić do wymiany starych wozów na nowoczesne, bardziej ekologiczne (niższe emisje spalin, lepsze zabezpieczenie przed skażeniami itp.). Aby skorzystać z tego dofinansowania, OSP musi zostać umieszczona na liście tworzonej przez KG PSP – stąd konieczne jest zgłoszenie pisma/wniosku do Komendanta Głównego PSP o włączenie jednostki do programu NFOŚ/WFOŚ.
• Wkład własny OSP i lokalnych darczyńców – często brakującą część sumy OSP zbierają poprzez własne akcje. Mieszkańcy, lokalne firmy, czasem społeczność polonijna (jeśli to jednostka z tradycjami) – potrafią zorganizować zbiórki na ten cel. Montowane są też kredyty czy leasingi, spłacane później np. z dotacji gminnej w kolejnych latach. Każda złotówka ma znaczenie, bo im więcej środków lokalnych, tym większa szansa na wysokie dofinansowanie z zewnątrz.

Taki mieszany model finansowania sprawia, że nowoczesne wozy strażackie trafiają nawet do niewielkich OSP. Przykładowo, zakup pojazdu może finalnie wyglądać tak: 400 tys. zł dotacji MSWiA, 200 tys. zł z WFOŚiGW, 300 tys. zł od gminy, 50 tys. zł od sponsorów i z zbiórek – co razem daje 950 tys. zł na średni samochód. Koordynatorem całego procesu zakupu jest KG PSP – to on zatwierdza listy OSP do dofinansowania i pilnuje harmonogramu realizacji umów. Termin realizacji umowy (czyli dostarczenia gotowego pojazdu) bywa z góry określany – dla umów z 2025 r. ustalono np. termin do 30 grudnia 2025.

Warto nadmienić, że OSP w KSRG mają pierwszeństwo przy podziale nowych wozów. Jednak i spoza KSRG jednostki otrzymują dofinansowania, zwłaszcza jeśli dany rejon wykazuje braki w sprzęcie. Każde województwo, planując zakupy, bierze pod uwagę stopień zagrożeń i potrzeby – priorytetowo traktowane są obszary z dużą liczbą zdarzeń, ważne strategicznie (np. węzły komunikacyjne) czy z przestarzałym sprzętem.

Podsumowanie: zakup wozu strażackiego to wspólna inwestycja wielu podmiotów. Kluczem dla OSP jest tutaj współpraca z gminą (zapewnienie wkładu) oraz dopilnowanie formalności (wnioski do PSP, ewentualnie do funduszu środowiska). Wysiłek się opłaca – nowy pojazd to często na kolejne 20-30 lat podstawa skutecznych działań ratowniczych w miejscowości.

Inicjatywy specjalne (np. „Bitwa o remizy”, programy modernizacji i konkursy)

Oprócz stałych, corocznych dotacji, rząd uruchamia niekiedy programy celowe, odpowiadające na konkretne potrzeby lub mające zachęcić do określonych działań. Kilka przykładów takich inicjatyw z ostatnich lat:

• „Bitwa o remizy” (2023/2024) – to unikatowy program profrekwencyjny ogłoszony przed wyborami parlamentarnymi 2023 r. Założono w nim, że w każdym powiecie (poza miastami na prawach powiatu) gmina do 20 tys. mieszkańców z najwyższą frekwencją wyborczą otrzyma 1 mln zł dotacji na termomodernizację, remont i doposażenie remizy strażackiej. Program finansowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz MSWiA miał łączną pulę ponad 300 mln zł dla OSP w całej Polsce. Środki te trafią w 2024 r. do wytypowanych gmin/OSP. Bitwa o remizy jest jednorazową akcją powiązaną z wyborami, ale pokazuje ciekawy kierunek – rząd dostrzegł potrzebę unowocześniania strażnic OSP (po latach inwestowania głównie w wozy i sprzęt). Dzięki temu w wielu małych miejscowościach strażnice doczekają się gruntownych remontów, ocieplenia, wymiany ogrzewania na ekologiczne, instalacji OZE i zakupu brakującego wyposażeniagov.pl. Program ten nie wymagał składania standardowych wniosków przez OSP – beneficjentów wyłoniono automatycznie na podstawie wyników frekwencji wyborczej.
• Programy modernizacji służb mundurowych – rządowe wieloletnie programy obejmujące Policję, PSP i inne służby, pośrednio korzystają z nich także OSP (zwłaszcza te w KSRG). Np. w ramach Programu Modernizacji PSP na lata 2022–2025 zaplanowano fundusze na zakup kilkuset nowych samochodów ratowniczych, z czego część trafi do jednostek OSP w systemie (we współpracy z gminami). Ponadto program ten obejmuje inwestycje w infrastrukturę szkoleń i baz, z których OSP też czerpią korzyści (np. nowy sprzęt szkoleniowy w ośrodkach PSP dostępny dla druhów).
• Rządowy Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych – choć nie jest skierowany wyłącznie do OSP, to wiele gmin wykorzystało go do inwestycji związanych z ochroną przeciwpożarową. W ramach kolejnych edycji Polskiego Ładu, gminy mogły składać wnioski o bezzwrotne dotacje na inwestycje lokalne. Liczne samorządy ujęły w swoich projektach budowy lub modernizacje remiz OSP, a także zakupy samochodów ratowniczych. Przykłady: budowa nowej remizy z funduszu Polskiego Ładu w gminie X, zakup ciężkiego wozu dla OSP Y za środki z tego programu itd. Jeśli więc gmina planuje poważną inwestycję dla OSP, warto sprawdzić czy może ubiegać się o dofinansowanie w ramach takich rządowych funduszy infrastrukturalnych.
• COVID-19 – dotacje celowe: W latach 2020-2021 pojawiły się dodatkowe środki dla OSP zaangażowanych w walkę z pandemią. Każda OSP, która włączyła się w działania związane np. z dowozem żywności osobom na kwarantannie czy transportem na szczepienia, mogła otrzymać 5 tys. zł dotacji na swoje potrzeby (tzw. ustawa 5000+ dla OSP). Finansowane to było z rezerwy celowej budżetu państwa. Środki te wiele jednostek przeznaczyło na środki ochrony osobistej, ale także inny sprzęt i wyposażenie zgodnie z potrzebami.
• Fundusz Młodzieżowy / wsparcie dla MDP: Od 2022 r. rząd zwrócił większą uwagę na Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze przy OSP. W 2022 roku uruchomiono specjalne dofinansowanie – do 5 tys. zł na jednostkę OSP z MDP – z przeznaczeniem na umundurowanie i wyposażenie dla młodzieży oraz organizację ich działalności. W efekcie tysiące OSP z całego kraju otrzymały środki na zakup mundurów wyjściowych dla członków MDP, sprzętu szkoleniowego (węże, rozdzielacze, manekiny do RKO itp.) czy dofinansowanie obozów szkoleniowych. Nabór odbywał się poprzez komendy PSP na wzór dotacji MSWiA. Ponadto istnieje Rządowy Program Fundusz Młodzieżowy 2022-2033, skierowany co prawda szerzej do organizacji młodzieżowych, ale mogą z niego korzystać projekty angażujące młodzież w działalność OSP (np. szkolenia, inicjatywy proobronne).

Podsumowując, oprócz regularnych dotacji, warto śledzić ogłoszenia rządowe i PSP o nowych inicjatywach – mogą one stanowić dodatkową szansę na sfinansowanie potrzeb, które normalnie trudno pokryć z typowych źródeł. Często mają one formę konkursów lub jednorazowych naborów i wymagają szybkiej reakcji ze strony OSP/gminy.

Fundusze europejskie dla OSP – jakie granty, programy i dotacje celowe?

Fundusze Unii Europejskiej od lat wspierają szeroko pojęte bezpieczeństwo i infrastrukturę publiczną w Polsce. Chociaż nie ma unijnych programów dedykowanych wyłącznie dla OSP, to jednostki te (bezpośrednio lub poprzez samorządy) korzystają z wielu programów jako beneficjenci projektów. Oto główne ścieżki dostępu OSP do funduszy UE:

Regionalne Programy Operacyjne (RPO) dla OSP

Fundusze europejskie zarządzane na poziomie województw. W poprzedniej perspektywie 2014-2020 wiele RPO miało działania związane z poprawą bezpieczeństwa i przeciwdziałaniem klęskom żywiołowym. Samorządy wojewódzkie przyznawały granty na zakup sprzętu ratowniczego, budowę lub doposażenie strażnic itp. Przykładowo, w woj. mazowieckim realizowano projekt doposażenia OSP w sprzęt ratowniczy współfinansowany z RPO (zakupy samochodów i pomp dla kilkudziesięciu jednostek). OSP zazwyczaj są partnerami takich projektów, a wnioskodawcą jest gmina, powiat lub urząd marszałkowski. W perspektywie 2021-2027 również przewidziano środki na ochronę przed zagrożeniami – warto monitorować konkursy ogłaszane przez urzędy marszałkowskie.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) dla OSP

W ramach PROW (zarządzanego przez ARiMR) istniała możliwość finansowania inwestycji w małej skali na wsi, z czego korzystały także OSP. Dla przykładu, działanie „Podstawowe usługi i odnowa wsi” pozwalało gminom uzyskać dotacje na budowę lub remonty obiektów użyteczności publicznej, w tym remiz OSP. Często w małych gminach dzięki PROW wybudowano nowe strażnice lub wyremontowano istniejące. Ponadto, OSP jako stowarzyszenia mogły uczestniczyć w projektach Lokalnych Grup Działania (LEADER) – składając wnioski o granty (zwykle do 50–100 tys. zł) na lokalne inicjatywy, np. doposażenie świetlicy OSP, organizację szkoleń z pierwszej pomocy dla mieszkańców itp. Jeśli OSP jest aktywna społecznie, warto sprawdzić lokalną LGD – często mają konkursy dla NGO, w których strażacy mogą brać udział.

Fundusz Spójności / programy krajowe dla OSP

Na szczeblu krajowym zdarzały się duże projekty współfinansowane z Funduszu Spójności, dotyczące np. przeciwdziałania powodziom czy zwalczania skutków zmian klimatu. W ramach takich projektów doposażano służby ratownicze. Przykład: ogólnopolski projekt zakupów sprzętu dla straży pożarnej do usuwania skutków katastrof naturalnych, finansowany z UE. Wspomina o tym Serwis Samorządowy PAP, zaznaczając, że Fundusz Spójności, PROW czy inne instrumenty unijne pozwalają OSP składać wnioski na projekty związane z ochroną przeciwpożarową i bezpieczeństwem.

Programy transgraniczne (Interreg) dla OSP

W regionach przygranicznych OSP nieraz uczestniczą we wspólnych projektach z partnerami z Czech, Słowacji, Niemiec czy Litwy. Unijne programy Interreg dofinansowują zakup sprzętu, wspólne ćwiczenia i szkolenia transgraniczne. Przykładowo, polskie i czeskie OSP w Euroregionie Glacensis zdobyły fundusze na samochody gaśnicze i wyposażenie w ramach projektu Interreg Czechy-Polska. Mechanizm wymaga partnera zagranicznego, ale efektem jest nowy sprzęt i zacieśnienie współpracy.

Fundusze Europejskie dla OSP bezpośrednio lub poprzez samorząd!

OSP jako organizacje pozarządowe mogą korzystać z funduszy unijnych pośrednio (poprzez samorządy) lub bezpośrednio (jako wnioskodawcy projektów miękkich – szkoleniowych, społecznych). Aby zwiększyć swoje szanse, dobrze jest nawiązać współpracę z władzami gminy/powiatu przy przygotowaniu projektu UE. Formalności unijne są złożone, ale nagrodą mogą być znaczne środki – często dotacja UE pokrywa aż 85-95% kosztów kwalifikowanych projektu, co jest olbrzymim zastrzykiem finansowym.

Dotacje samorządowe (gminne, powiatowe, wojewódzkie)

Jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli są naturalnym sojusznikiem OSP w pozyskiwaniu funduszy. Poza obowiązkowym zabezpieczeniem podstaw działalności (co spoczywa na gminach), wiele samorządów uruchamia własne programy dotacyjne lub konkursy skierowane do OSP. Poniżej opisujemy dostępne możliwości na poziomie lokalnym.

Obowiązkowe finansowanie z budżetu gminy

Każda gmina ma ustawowy obowiązek zapewnić swoim jednostkom OSP środki adekwatne do potrzeb i możliwości finansowych. Jak stanowi art. 10 ust.1 ustawy o OSP, w ramach zadania własnego z zakresu ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia OSP m.in

• Obiekty i tereny (czyli utrzymanie strażnicy i jej otoczenia),
• Pojazdy i sprzęt specjalistyczny (zapewnienie podstawowego wyposażenia ratowniczego),
• Umundurowanie i środki ochrony indywidualnej dla strażaków,
• Środki łączności,
• Ubezpieczenie strażaków ratowników OSP, kandydatów oraz członków MDP podczas działań i szkoleń,
• Badania lekarskie członków OSP (wstępne i okresowe),
• Wyżywienie strażaków w trakcie długotrwałych akcji, ćwiczeń i zawodów.

Powyższe oznacza, że w praktyce gmina finansuje codzienną gotowość bojową OSP: opłaca paliwo, drobne naprawy samochodów, kupuje węże, prądownice, środki pianotwórcze, a także nowe umundurowanie czy hełmy kiedy dotychczasowe się zużyją. Gmina też pokrywa koszty prądu, ogrzewania i drobnych remontów w strażnicy. Jeśli OSP organizuje szkolenie (np. kurs KPP dla swoich druhów, kursy specjalistyczne), gmina powinna zabezpieczyć środki na ten cel (o ile to szkolenie nie jest zapewnione bezpłatnie przez PSP).

Wiele zależy tu jednak od zasobności i dobrej woli gminy. Bogatsze samorządy przydzielają OSP coroczne dotacje celowe (np. każda OSP dostaje z budżetu gminy określoną kwotę na wydatki, którą rozlicza według potrzeb). Inne finansują wszystko „na faktury” – tzn. OSP zgłasza potrzebę, gmina zamawia i opłaca dany sprzęt lub usługę.

Co ważne, ustawa nie limituje gminie kwot, jakie może przekazywać OSP – byleby były związane z działalnością OSP. Dlatego niektóre gminy inwestują znaczne środki: budują nowoczesne strażnice (za miliony złotych), kupują z własnych środków nowe pojazdy (gdy np. nie udało się zdobyć dotacji zewnętrznej) czy finansują dodatkowe ubezpieczenia grupowe dla druhów. Inne, niestety, borykając się z brakami w budżecie, ograniczają się do minimum.

Każda OSP powinna zatem aktywnie współpracować z władzami gminy: przedstawiać na początku roku plan potrzeb i zamierzeń (np. planowany zakup pompy, wymiana drzwi garażowych, organizacja festynu) i starać się, by zostały one ujęte w budżecie. Warto uczestniczyć w sesjach rady gminy, komisjach, zapraszać wójta/burmistrza na spotkania OSP – aby budować świadomość, że inwestycje w OSP to inwestycje w bezpieczeństwo wszystkich mieszkańców.

Poza gminą, także powiat czasem wspiera finansowo OSP, choć nie ma takiego obowiązku ustawowego. Powiaty, dysponując funduszem zarządzania kryzysowego, nieraz przekazują dotacje np. na zakup sprzętu specjalistycznego, który służy całemu powiatowi (łodzie ratunkowe, pompy dużej wydajności, agregaty prądotwórcze). Bywa, że starostwo ogłasza konkurs ofert dla stowarzyszeń (a OSP nim jest) na zadania z zakresu bezpieczeństwa – i tu OSP może uzyskać środki np. na projekt edukacyjny czy doposażenie.

Wojewódzkie programy wsparcia OSP

Na poziomie samorządu województwa często funkcjonują specjalne programy dofinansowujące OSP na terenie regionu. Są one finansowane z budżetu województwa (czasem przy udziale wojewody z budżetu państwa) i ogłaszane jako coroczne konkursy lub dotacje celowe. Przykłady takich inicjatyw:

• Mazowsze: od lat realizuje programy „Mazowieckie Strażnice OSP” (dotacje na remonty i modernizacje strażnic) oraz „OSP-2023” (dotacje na zakup sprzętu i wyposażenia dla OSP). W 2023 r. w ramach tych zadań setki jednostek otrzymały wsparcie na prace budowlane w remizach oraz na np. motopompy, ubrania czy defibrylatory. Kwoty dofinansowania wynosiły zwykle do 20–30 tys. zł na jednostkę. Nabór prowadzi Urząd Marszałkowski, a wnioski składają gminy we współpracy z OSP
• Wielkopolska: urząd marszałkowski co roku dofinansowuje kilkadziesiąt nowych wozów strażackich dla OSP, przekazując dotacje celowe gminom (np. 100–200 tys. zł na samochód). Ponadto finansuje zakupy sprzętu w ramach konkursu „Bądźmy Bezpieczni”.
• Małopolska: realizuje konkurs „Bezpieczny Strażak”, ukierunkowany na zapobieganie zagrożeniom środowiskowym – OSP mogły dostać środki na sprzęt do likwidacji miejscowych zagrożeń (np. sorbenty, pompy). W 2023 r. uruchomiono też pomoc finansową dla gmin na zakup wozów dla OSP (województwo dołożyło brakujące kwoty dla kilku gmin, by mogły kupić samochody).
• Śląskie: oprócz dotacji sprzętowych (we współpracy z WFOŚ, o czym dalej), ma program „EKO-Remiza” wspierający ekologiczne modernizacje strażnic (np. fotowoltaika, wymiana ogrzewania) – finansowany z budżetu województwa. Śląski Urząd Marszałkowski od lat prowadzi też program „Bezpieczny Strażak” (nie mylić z małopolskim) – dotacje na sprzęt i umundurowanie dla OSP w regionie.

Aby skorzystać z dotacji wojewódzkiej, najczęściej to gmina lub samo OSP składa wniosek do urzędu marszałkowskiego. Wnioski bywają konkurencyjne, oceniane według punktacji (liczy się np. czy jednostka jest w KSRG, jak duże potrzeby, czy gmina biedniejsza). W razie sukcesu, podpisywana jest umowa dotacji i środki trafiają albo na konto gminy (jeśli to gmina była wnioskodawcą), albo OSP. Ważne jest terminowe rozliczenie – zwykle do końca roku budżetowego.

Wojewoda (przedstawiciel administracji rządowej) również ma pewne możliwości wspierania OSP – przede wszystkim rozdysponowuje wozy bojowe finansowane z budżetu centralnego, ale czasem też przekazuje dodatkowe wyposażenie (np. z rezerw materiałowych) gminom na rzecz OSP. Bywa, że wojewodowie organizują dodatkowe konkursy (np. na inicjatywy w dziedzinie bezpieczeństwa).

Podsumowując, samorząd województwa to ważny poziom wsparcia, którego nie należy pomijać. Warto, by zarządy oddziałów powiatowych OSP lub władze gmin wspólnie występowały do marszałka o kontynuowanie i zwiększanie tych programów – bo realnie odciążają one budżety lokalne i pozwalają doposażyć nawet najmniejsze jednostki.

Fundusz sołecki i budżet obywatelski

Na poziomie lokalnym istnieją jeszcze dwie mechanizmy, które OSP mogą wykorzystać do zdobycia środków na swoje potrzeby:

• Fundusz sołecki – to wydzielona część budżetu gminy, przypisana do poszczególnych sołectw (wsi). Co roku każde sołectwo ma pulę pieniędzy do wykorzystania na przedsięwzięcia służące poprawie życia mieszkańców. O przeznaczeniu tych środków decyduje zebranie wiejskie. OSP działające na terenie danego sołectwa mogą zgłosić wniosek, aby część funduszu sołeckiego została przeznaczona np. na remont remizy, zakup umundurowania czy organizację festynu strażackiego. Jeśli mieszkańcy zaakceptują wniosek, a cel mieści się w katalogu zadań własnych gminy, środki zostaną przekazane. Fundusz sołecki to zwykle kwoty rzędu kilku-kilkunastu tysięcy złotych rocznie na wieś – nie rozwiąże wszystkich problemów, ale pozwala np. odnowić świetlicę OSP, kupić motopompę szlamową czy dołożyć do zakupu używanego samochodu. To pieniądze, po które warto się schylić na poziomie wsi – integrując społeczność wokół projektu OSP.
• Budżet obywatelski (partycypacyjny) – funkcjonuje w wielu miastach i gminach. Mieszkańcy zgłaszają propozycje zadań do sfinansowania z części budżetu gminy, a następnie odbywa się głosowanie. OSP mogą zgłaszać projekty do budżetu obywatelskiego, np. budowa nowej strażnicy, zakup sprzętu ratowniczego, utworzenie placu zabaw przy remizie, organizacja szkoleń dla młodzieży – możliwości jest wiele. Ważne, by projekt służył ogółowi mieszkańców (co w przypadku OSP jest spełnione, bo zwiększa bezpieczeństwo). Jeśli pomysł zyska poparcie w głosowaniu mieszkańców, gmina będzie musiała go zrealizować. Wiele jednostek OSP wygrało w ten sposób środki na swoje potrzeby – przykładowo w jednym z miast projekt „Nowy sprzęt dla OSP – bezpieczeństwo dla wszystkich” zdobył wymaganą liczbę głosów i strażacy otrzymali fundusze na wyposażenie. Kluczowe jest tutaj zaangażowanie społeczności – trzeba zmobilizować ludzi do głosowania na projekt OSP.

Zarówno fundusz sołecki, jak i budżet obywatelski to mechanizmy oddolne, w których strażacy mogą wykazać inicjatywę. Poza korzyścią finansową, mają one też aspekt integracyjny – mieszkańcy, widząc aktywność OSP i głosując na jej projekty, bardziej utożsamiają się ze swoją strażą i doceniają jej rolę.

WFOŚiGW i NFOŚiGW – ekologia w służbie strażaków

Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) oraz Narodowy FOŚiGW to instytucje, które od kilku lat stały się istotnymi partnerami w doposażaniu OSP. Dzieje się tak, ponieważ wiele działań ratowniczych OSP ma związek z ochroną środowiska – gaszenie pożarów (emisja zanieczyszczeń), usuwanie skutków powodzi i nawałnic, przeciwdziałanie skażeniom chemicznym itp. Fundusze te finansują programy poprawiające gotowość służb ratowniczych do reagowania na zagrożenia środowiskowe.

Obecnie kluczowym mechanizmem jest Ogólnopolski program finansowania służb ratowniczych NFOŚiGW, realizowany we współpracy z WFOŚiGW. Program ten podzielony jest na kilka części (edycji), m.in.:

• Część 1: Dofinansowanie zakupu specjalistycznego sprzętu ratowniczego – adresowana głównie do PSP, ale również OSP mogą pośrednio korzystać (np. jeśli OSP współpracuje z PSP przy jakimś projekcie sprzętowym).
• Część 2: Dofinansowanie zakupu sprzętu i wyposażenia jednostek OSP – to dedykowane działanie dla OSP, mające na celu podniesienie gotowości bojowej lokalnych służb ratowniczych poprzez doposażenie ich w niezbędny sprzęt. W praktyce jest to ogólnokrajowy program dotacyjny, w ramach którego WFOŚiGW w każdym województwie ogłaszają nabory wniosków od gmin/OSP. Popularna nazwa tej części programu to właśnie „Mały Strażak”, bo skupia się na dofinansowaniu zakupu drobniejszego sprzętu, ubrań, wyposażenia osobistego itp.
• Część 3: Modernizacja energetyczna budynków OSP – to stosunkowo nowa, ale bardzo ważna odsłona programu NFOŚiGW. Celem jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń i poprawa efektywności energetycznej strażnic OSP w małych gminach (do 20 tys. mieszkańców). Dofinansowanie sięga aż 100% kosztów kwalifikowanych i może wynieść nawet 500 tys. zł na jedną OSP. Zakres obejmuje: pełną termomodernizację budynku (ocieplenie ścian i dachu, wymianę okien, drzwi), wymianę źródła ciepła na ekologiczne (np. pompę ciepła, kocioł gazowy), montaż odnawialnych źródeł energii (fotowoltaika, kolektory), a także remonty związane z poprawą stanu technicznego obiektu i przystosowaniem go do przechowywania sprzętu ratowniczego. Program ten wystartował pilotażowo – w 2023 r. wytypowano listę OSP (przez ministra klimatu) i ogłoszono nabory w poszczególnych WFOŚiGW. Przykładowo, WFOŚiGW Warszawa przyjmował wnioski od 14.04.2025 do 30.05.2025. Uprawnione były jednostki OSP lub gminy (w zależności kto jest właścicielem budynku) wskazane przez ministerstwo. Niezwykle atrakcyjne jest to, że fundusz pokrywa pełen koszt inwestycji (do określonego limitu), co oznacza możliwość kompleksowego wyremontowania strażnicy bez wkładu własnego samorządu. Tak duże wsparcie ma przyczynić się do tego, by strażnice stały się nie tylko funkcjonalne, ale i energooszczędne, tanie w utrzymaniu oraz przyjazne środowisku. W praktyce wiele remiz doczeka się nowych elewacji, izolacji, fotowoltaiki na dachach i nowych pieców dzięki tej inicjatywie.

Poza ogólnopolskim programem, WFOŚiGW prowadzą też własne, regionalne działania. Np. WFOŚiGW w Katowicach miał program „Eko Remiza” (dotacje do 80% na ekologiczne inwestycje w strażnicach dla OSP spoza KSRG). W innych województwach bywały programy typu „Florek” (Pomorskie) czy „Zapobieganie poważnym awariom…” (Małopolskie) nakierowane na specyficzne potrzeby. Zawsze warto sprawdzić stronę swojego WFOŚiGW – sekcję Oferta dla jednostek OSP. Strefa998 zebrała w jednej publikacji linki do stron poszczególnych WFOŚ z takimi ogłoszeniami, co ułatwia rozeznanie.

Podsumowanie: fundusze ochrony środowiska stały się ważnym źródłem dotacji dla strażaków-ochotników. Dzięki nim OSP pozyskały już tysiące pomp, motopomp, kamer termowizyjnych czy setki samochodów (przy współfinansowaniu zakupu). Teraz nadchodzi czas na remizy z fotowoltaiką i dobrym ociepleniem. Aby skorzystać, trzeba pilnować terminów naborów i skrupulatnie przygotować wnioski (często online, przez generator). Konkurencja bywa duża, ale skala środków też jest znacząca – np. w 2025 r. NFOŚiGW przeznacza aż 100 mln zł na program modernizacji energetycznej strażnic w skali kraju.

Wsparcie z sektora rolnego (FSUSR i ARiMR)

Charakterystyczne dla Polski jest silne usytuowanie wielu OSP na terenach wiejskich – strażacy-ochotnicy często wywodzą się ze środowisk rolniczych. Nic więc dziwnego, że również instytucje związane z rolnictwem angażują się we wspieranie OSP. Dwie główne instytucje to Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników (FSUSR) oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR).

Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników (FSUSR)

FSUSR to instytucja powiązana z KRUS, gospodarująca funduszami pochodzącymi ze składek rolników. Od wielu lat Fundusz Składkowy realizuje coroczne edycje programu wsparcia dla jednostek OSP z terenów wiejskich. Program ten jest zazwyczaj ogłaszany w formie konkursu ofert na początku roku i dotyczy zakupu sprzętu i wyposażenia dla OSP oraz wsparcia działalności Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych.

Przykładowo, w marcu 2025 ruszył konkurs FSUSR pod nazwą: „Wyposażenie w sprzęt ratowniczo-gaśniczy, umundurowanie bojowe i sprzęt teleinformatyczny dla jednostek OSP oraz wsparcie działalności MDP z terenów wiejskich”. Budżet wynosił 10 mln zł, a pojedyncza OSP mogła uzyskać do 7 tys. zł dotacji (lub do 10 tys. zł, jeśli posiada MDP – dodatkowe 3 tys. zł z przeznaczeniem na potrzeby młodzieży). Wymagany wkład własny jednostki to jedynie 2% kwoty dotacji, czyli bardzo niski (140–200 zł przy maksymalnej dotacji).

Środki można przeznaczyć wyłącznie na z góry określony asortyment, m.in.: sprzęt ratowniczo-gaśniczy (np. węże, prądownice, pilarki, pompy), umundurowanie bojowe (ubrania specjalne, hełmy, buty) oraz sprzęt łączności i teleinformatyczny (radiostacje, syreny alarmowe, komputery potrzebne do działań OSP). Jeśli OSP ma MDP, to dodatkowe fundusze muszą być wydane na młodzież – np. mundury dla członków MDP, sprzęt szkoleniowy, instrumenty dla orkiestry młodzieżowej czy organizację obozu szkoleniowego.

FSUSR w regulaminie zastrzega, że wkład własny musi pochodzić z środków OSP (a nie np. z gminy czy innej dotacji). Nabór trwa zwykle kilka tygodni, a decyzje podejmuje komisja konkursowa FSUSR. W poprzednich edycjach (lata 2020–2024) z programu tego skorzystały tysiące OSP, co czyni go jednym z najważniejszych dodatkowych źródeł wsparcia dla wsi. Dla małych jednostek, którym czasem brakuje podstawowego sprzętu, te 7–10 tysięcy rocznie robi dużą różnicę (pozwala np. kupić nową motopompę szlamową zamiast 40-letniej, albo wyposażyć 5 strażaków w nowe hełmy i buty).

Aby aplikować, OSP składa wniosek bezpośrednio do FSUSR (często elektronicznie). Wniosek wymaga m.in. uzasadnienia potrzeby – opisania sytuacji jednostki, obecnego stanu wyposażenia i tego, jak planowany zakup poprawi jej gotowośćl. Warto zaznaczyć atuty typu: duża liczba wyjazdów, brak danego sprzętu w najbliższej okolicy, aktywna MDP potrzebująca wsparcia itp. Konkurencja jest spora – w edycji 2025 zapewne ok. 1500 jednostek otrzyma dotacje (co odpowiada 10 mln zł), a chętnych jest więcej, więc dobrze przygotowany wniosek ma znaczenie.

Podsumowując: FSUSR to dedykowany strażakom-wolontariuszom fundusz, który odwdzięcza się za ich pracę na wsi. Ten kanał finansowania powinien być obowiązkowo monitowany przez każdą OSP z gminy wiejskiej, bo warunki są bardzo korzystne, a pieniądze niemal „leżą na stole” co roku.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)

ARiMR nie prowadzi stałych dotacji dla OSP, ale wspiera je pośrednio oraz poprzez konkursy i inicjatywy promocyjne:

• Konkursy „Aktywna OSP” – ARiMR organizowała ogólnopolskie konkursy na najbardziej zaangażowane społecznie jednostki OSP (za działania od 2019 r.). OSP zgłaszały swoje inicjatywy lokalne (np. organizacja zajęć dla młodzieży, projekty charytatywne, innowacyjne pomysły). Laureaci otrzymywali atrakcyjne nagrody finansowe lub rzeczowe. Tego typu konkurs to bardziej forma wyróżnienia niż klasycznej dotacji, niemniej wygrana OSP mogła np. zdobyć 5–15 tys. zł na swoją działalność.
• PROW i inwestycje w infrastrukturę – jak wspomniano wyżej, ARiMR zarządza Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich. Jeśli gmina buduje/remontuje strażnicę ze środków PROW, formalnie wniosek składa do ARiMR i tam następuje dofinansowanie. Można więc powiedzieć, że ARiMR „dokłada” do remiz i sprzętu w ramach poszczególnych działań PROW.
• Koła Gospodyń Wiejskich i OSP – ARiMR wspiera finansowo Koła Gospodyń (KGW) na wsi poprzez dotacje. Często przy OSP działają KGW lub OSP współpracuje z KGW w jednej miejscowości. Choć to inny rodzaj organizacji, warto kooperować – np. wspólnie organizować przedsięwzięcia, gdzie KGW może uzyskać dotację i część środków przeznaczyć na doposażenie kuchni w remizie, która służy i KGW, i strażakom.

Podsumowując, ARiMR nie jest typowym „donatorem” dla OSP tak jak MSWiA czy WFOŚ, ale poprzez programy rozwoju wsi i konkursy integruje OSP w swoje działania. Warto śledzić komunikaty ARiMR – np. na stronie Agencji czy fanpage – bo informacje o konkursach czy możliwościach dofinansowania mogą się tam pojawiać.

Programy firm i sponsorów prywatnych

Obok środków publicznych, ważnym źródłem wsparcia są inicjatywy prywatnych firm, fundacji korporacyjnych oraz darczyńców indywidualnych. W Polsce wiele dużych spółek (często z udziałem Skarbu Państwa, ale nie tylko) dostrzega rolę OSP i w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) prowadzi programy grantowe dla strażaków. Oto najbardziej znane przykłady:

• Program „ORLEN dla Strażaków” – flagowy program Fundacji ORLEN (sponsorowanej przez koncern PKN Orlen). Jest to coroczny ogólnopolski program wsparcia druhów OSP z całego kraju. Co roku Fundacja Orlen ogłasza nabór wniosków – OSP mogą aplikować o dotację na zakup sprzętu i wyposażenia. Maksymalna kwota dofinansowania bywała na poziomie 20–25 tys. zł. Konkurencja jest duża (zgłaszają się tysiące jednostek), ale Orlen co roku przekazuje znaczne środki – np. w 2019 r. wsparcie otrzymało 306 jednostek na łączną kwotę ponad 5 mln zł. Finansowane są głównie zakupy sprzętu ratowniczego (podobnie jak w programie FSUSR: motopompy, agregaty, zestawy hydrauliczne, pilarki, defibrylatory itp.). Wyniki ogłaszane są zwykle latem – przykładowo w 2023 r. nabór trwał do 24 lipca. OSP składają wnioski bezpośrednio do Fundacji Orlen, często przez formularz internetowy. „ORLEN dla Strażaków” jest obecnie jednym z najbardziej rozpoznawalnych prywatnych programów dla OSP, i dzięki niemu setki jednostek co roku wzbogacają się o nowy sprzęt.
• Fundacja PZU – akcja „Pomoc To Moc” – ubezpieczeniowy gigant PZU również wsparł OSP w ramach swojej kampanii społecznej. W 2018-2019 realizowano dedykowany cel „Wsparcie Ochotniczej Straży Pożarnej” jako część akcji prewencyjnej Pomoc To Moc. OSP mogły otrzymać do 25 tys. zł dofinansowania na zakup sprzętu ratowniczego. Zainteresowanie przerosło oczekiwania – w ciągu 2 tygodni złożono 2880 wniosków! Ostatecznie PZU dofinansował 306 wniosków na łączną kwotę ok. 5 mln zł. Zakupiono wówczas m.in. sprzęt hydrauliczny, defibrylatory, pompy, agregaty prądotwórcze, maszty oświetleniowe – dokładny katalog sprzętu był określony (podobnie jak w Funduszu Sprawiedliwości) Po 2019 r. program PZU dla OSP nie był kontynuowany w tej formie, ale PZU nadal wspiera strażaków przy różnych okazjach (np. fundując nagrody w zawodach, wyposażając jednostki na terenach popowodziowych itp.). Warto śledzić Fundację PZU i ich ogłoszenia, choć stałego naboru obecnie brak.
• Fundacja LOTTO, Fundacja KGHM, Fundacja BGK i inne – inne duże fundacje korporacyjne nie mają co prawda stałych programów „dla OSP”, ale OSP mogą wpasować się w zakres ich konkursów. Np. Fundacja LOTTO prowadzi konkursy grantowe w obszarze edukacji i sportu – jeśli OSP ma drużynę sportowo-pożarniczą czy organizuje wydarzenia edukacyjne (np. pokazy ratownictwa dla młodzieży), może spróbować aplikować tam. Fundacja BGK (Banku Gospodarstwa Krajowego) miała program „Na ratunek” wspierający lokalne służby – straże pożarne też się kwalifikowały. Wskazówka: sprawdźcie w swoich regionach duże firmy – np. kopalnie, elektrownie, firmy chemiczne – często one mają własne programy dla społeczności lokalnej i strażacy mogą z nich skorzystać.
• Lokalni sponsorzy i darczyńcy – poza zorganizowanymi programami, ogromną rolę odgrywa bezpośrednie sponsorowanie przez firmy działające na terenie gminy. Często małe OSP pozyskują co roku dziesiątki tysięcy złotych od lokalnych przedsiębiorców: właściciela tartaku, piekarni, zakładu przemysłowego, sklepu czy banku spółdzielczego. Firmy te zyskują wizerunkowo wspierając straż (reklama na samochodzie lub na strażnicy), a OSP zyskuje fundusze na sprzęt. W niektórych gminach przedsiębiorcy zrzucają się np. po 1000-2000 zł rocznie na rzecz każdej jednostki OSP. Warto aktywnie szukać takich partnerstw, przedstawiając sponsorom konkretne cele (np. „potrzebujemy 5 tys. zł na zestaw do ratownictwa medycznego – czy Państwa firma dołoży 500 zł?”). Większość firm jest skłonna wesprzeć tak cenioną społecznie instytucję jak straż pożarna.
• Akcje ekologiczne i charytatywne – pewnym niestandardowym źródłem bywa udział OSP w akcjach typu „OSP na straży środowiska” – program zachęcający jednostki do zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Za zebrane elektrośmieci OSP otrzymywały punkty wymieniane na sprzęt lub dotacje. W 2023 r. informowano, że już ponad 2 mln zł trafiło do OSP uczestniczących w tej akcji za zebrane odpady! To łączy edukację ekologiczną z korzyścią finansową. Innym przykładem są akcje 1,5% podatku – OSP będące Organizacjami Pożytku Publicznego (OPP) mogą zbierać 1,5% PIT. Jeśli jednostka ma status OPP, powinna mocno promować tę możliwość wśród lokalnej społeczności, bo potrafi to przynieść kilka-kilkanaście tysięcy złotych rocznie.

Reasumując, kanał prywatny wymaga aktywności i promocji ze strony OSP, ale może dostarczyć znaczących środków. Dobrze jest wyznaczyć w jednostce osobę lub zespół ds. pozyskiwania funduszy, który będzie śledził ogłoszenia fundacji i firm, pisał wnioski i nawiązywał kontakty ze sponsorami. Każda złotówka od sponsora to złotówka, której nie trzeba szukać gdzie indziej – a często to właśnie dzięki hojności prywatnej udaje się dopiąć budżet jakiejś większej inwestycji (np. brakujące 20 tys. do zakupu wozu).

Jak napisać dobry wniosek o dotację dla Ochotniczej Straży Pożarnej?

Poznaliśmy już szeroki wachlarz potencjalnych źródeł finansowania. Jednak samo istnienie programu czy konkursu nie gwarantuje otrzymania środków – konieczne jest odpowiednie przygotowanie wniosku. Dla wielu strażaków papierologia bywa zniechęcająca, ale warto poświęcić czas na dopracowanie dokumentacji, bo od tego zależy sukces. Oto praktyczne wskazówki przydatne przy aplikowaniu o dotacje:

1. Przeczytaj uważnie regulamin i instrukcje: Zanim wypełnisz wniosek, zapoznaj się dokładnie z wymaganiami programu. Sprawdź, czy Twoja OSP lub gmina spełnia kryteria (np. czy miejscowość mieści się w wymaganej liczbie mieszkańców, czy wydatek który planujecie jest kwalifikowany). Każdy konkurs ma też określone terminy – zanotuj je i ich przestrzegaj. Niedotrzymanie terminu to najprostszy sposób na odrzucenie nawet najlepszego projektu.

2. Skompletuj potrzebne dokumenty z wyprzedzeniem: Typowo wymagane załączniki to: aktualny odpis z KRS OSP lub gminy, statut OSP, opinia właściwej komendy PSP (czasem wymagana), kosztorysy lub oferty na planowany zakup, ewentualnie dokumentacja techniczna (gdy wniosek dotyczy budowy/remontu). Upewnij się, że macie aktualne zaświadczenie o niezaleganiu z ZUS/US (jeśli wnioskodawcą jest OSP). Brak wymaganego załącznika może zdyskwalifikować wniosek formalnie – zrób listę i odhaczaj, co macie gotowe.

3. Wypełniaj wniosek starannie i zgodnie z wytycznymi: Jeśli jest wzór formularza, stosuj dokładnie takie nazewnictwo kategorii wydatków jak podano (czasem oceniane jest to automatycznie). Używaj języka liczb i faktów: zamiast ogólników, podaj konkretne dane o jednostce (np. liczba wyjazdów w ostatnim roku, obszar działania w km², najbliższa jednostka PSP oddalona o X km). Uzasadniając potrzebę, opisz problem (np. „Posiadana motopompa pochodzi z 1975 r., często ulega awariom, co zagraża skuteczności akcji przy podtopieniach – ostatnio w czerwcu 2023 nie mogliśmy jej uruchomić podczas powodzi lokalnej”) i rozwiązanie („Zakup nowej motopompy umożliwi sprawne usuwanie wody z zalanych posesji, co dotyczy około 200 gospodarstw w naszej gminie narażonych na podtopienia”). Unikaj błędów ortograficznych, stylu „kopiuj-wklej” z innych wniosków – niech Wasz wniosek będzie rzeczowy, ale i unikalny, pokazujący autentyczne zaangażowanie.

4. Sporządź realistyczny kosztorys: Wymień konkretne pozycje, które chcecie kupić/zrealizować i podaj ich szacunkowe ceny (najlepiej poprzeć to ofertami lub wydrukami z internetu). Nie zawyżaj cen licząc na „zapasy” – komisje też orientują się w kosztach sprzętu, a zawyżony budżet może wzbudzić wątpliwości. Z drugiej strony nie zaniżaj – jeśli dostaniecie mniej środków niż potrzeba, projekt może stanąć pod znakiem zapytania. Pokaż wkład własny, jeśli jest – nawet jeśli nie wymagany, warto zaznaczyć, że np. OSP już zebrała 5 tys. zł ze składek i te pieniądze też przeznaczy na projekt (świadczy to o determinacji i wiarygodności).

5. Podkreśl znaczenie dla społeczności: Niemal każdy grantodawca lubi widzieć, że jego środki posłużą szerokiej społeczności. Napisz, ilu mieszkańcom służy Wasza jednostka, jak często ich ratujecie, że remiza jest centrum życia społecznego (zebrania wiejskie, imprezy okolicznościowe, zawody MDP). Jeśli projekt ma komponent edukacyjny lub prospołeczny (np. sprzęt posłuży też do pokazów dla dzieci), zdecydowanie to uwypuklij. Strażacy mają tu przewagę – ich rola społeczna jest oczywista, trzeba ją tylko przypomnieć liczbowo („w ostatnich 5 latach udzieliliśmy pomocy ponad 50 poszkodowanym do czasu przybycia ZRM”, „nasza OSP szkoli rocznie 100 dzieci z pierwszej pomocy w lokalnej szkole” itp.).

6. Unikaj najczęstszych błędów: Z doświadczenia programów dla OSP wiadomo, że wnioski odpadają często z powodów formalnych. Typowe błędy to: niepodpisany wniosek przez upoważnione osoby (sprawdźcie kto ma reprezentować OSP/gminę – zgodnie z KRS lub pełnomocnictwami), brak wymaganych pieczęci, użycie starego formularza z poprzedniej edycji, przekroczenie limitu słów/znaków w polu (jeśli formularz elektroniczny to narzuca), niewłaściwa nazwa pliku przy składaniu elektronicznym. Przed wysłaniem zróbcie checklistę: czy wszystko wypełnione? Czy załączniki podpisane? Czy daty są aktualne? Czasem drobna rzecz jak brak daty przy podpisie może być problemem.

7. Złożenie wniosku – potwierdzenie i kontakt: Złóżcie wniosek w wymagany sposób (papierowo – wtedy koniecznie zachowajcie potwierdzenie złożenia, np. stempel wpływu lub potwierdzenie nadania pocztą; elektronicznie – zapiszcie potwierdzenie z systemu ePUAP czy innego). Po złożeniu możecie monitorować postępy – jeśli po upływie spodziewanego terminu nie ma wyników, można zadzwonić do organizatora i grzecznie zapytać o status. Gdy otrzymacie decyzję pozytywną – gratulacje! Pamiętajcie wtedy o dopełnieniu formalności podpisania umowy i realizacji wydatków zgodnie z harmonogramem.

8. Gdy się nie uda… – porażka bywa demotywująca, ale nie zrażajcie się. Jeśli Wasz wniosek przepadł, spróbujcie uzyskać informację zwrotną. Czasem listy rankingowe z punktacją są jawne – zobaczycie ile brakło punktów. Poproście organizatora o wskazówki, co poprawić następnym razem. Być może zabrakło opisu, a może konkurencja była ogromna i warto spróbować w kolejnej edycji. Wyciągnijcie wnioski i aplikujcie ponownie – wiele OSP przyznaje, że dopiero za 2 czy 3 razem zdobyli upragnioną dotację, ucząc się na błędach.

Podsumowując: dobry wniosek o dotację to taki, który jasno pokazuje potrzebę i korzyść płynącą z dofinansowania, jest kompletny i czytelny dla oceniających. Strażacy na co dzień wykazują się profesjonalizmem i rzetelnością – warto te cechy przenieść na pole „papierkowej roboty”, by skutecznie zawalczyć o fundusze dla swojej jednostki.

Najczęstsze pytania (FAQ) dotyczące finansowania OSP

Na koniec przygotowaliśmy sekcję FAQ, odpowiadającą na często zadawane pytania przez druhów OSP i osoby zainteresowane tematem dotacji. Szybkie odpowiedzi pomogą utrwalić najważniejsze informacje i rozwiać ewentualne wątpliwości.

Jakie dotacje przysługują jednostce OSP na zakup nowego wozu strażackiego?

Zakup wozu zwykle finansuje się z montażu kilku źródeł: dotacji MSWiA/KG PSP (środki z budżetu państwa i ubezpieczeń od ognia, np. 300–600 tys. zł), środków gminy (często porównywalna kwota do dotacji państwowej), do tego dochodzi wsparcie z NFOŚiGW/WFOŚiGW (do 50% kosztów w ramach programu ekologicznego) oraz wkład własny OSP/darczyńców Nie ma „jednej” dotacji pokrywającej całość – trzeba zabiegać o wszystkie. Dodatkowo województwa czasem dają własne dotacje (np. 100 tys. zł od marszałka), a rządowe programy specjalne (np. Polski Ład czy Bitwa o remizy) też potrafią dołożyć. Kluczowe jest zabezpieczenie wkładu gminy i złożenie wniosku przez OSP do PSP o dofinansowanie – bez tego nowy samochód się nie uda.

Czy OSP mogą dostać dotacje z MSWiA?

Każda OSP (niezależnie od KSRG) może ubiegać się o dotację z MSWiA na działalność ratowniczą. Są po prostu osobne pule: dla KSRG i poza KSRG. OSP spoza systemu mogą otrzymać środki na zapewnienie gotowości bojowej – np. remont garażu, mundury, sprzęt łączności, pompy itp. Wniosek składa się poprzez komendę PSP, podobnie jak KSRG. Kwoty dla jednostek poza KSRG są z reguły mniejsze, ale za to jest ich więcej. Ponadto OSP spoza KSRG korzystają na równi z innymi ze wszystkich pozostałych programów (WFOŚ, fundusze firm, FSUSR itd.). Bycie w KSRG nie jest warunkiem koniecznym do otrzymania dotacji – daje jednak pewne preferencje w wybranych programach (np. w wojewódzkich konkursach często jest dodatkowy punkt za KSRG).

Skąd pozyskać fundusze na termomodernizację remizy OSP?

Jest kilka opcji. Po pierwsze, można aplikować do NFOŚiGW/WFOŚiGW w ramach programu modernizacji energetycznej OSP – obecnie pokrywa on do 100% kosztów termomodernizacji (ocieplenie, okna, ogrzewanie, OZE) dla remiz w gminach <20 tys. mieszkańców. Druga opcja to środki samorządu województwa – wiele marszałków ma programy typu „Strażnice OSP” (np. Mazowsze) finansujące remonty strażnic. Trzecia – wykorzystać fundusz sołecki lub budżet obywatelski, jeśli skala prac jest mniejsza (np. wymiana bram garażowych czy malowanie wnętrz). Wreszcie, duże projekty budowlane gmina może zgłosić do Polskiego Ładu lub RPO (unijnego) – to też potencjalne źródło. Często termomodernizacja robiona jest „przy okazji” większego remontu dofinansowanego z różnych funduszy, więc warto łączyć te programy.

Czy są dotacje na działalność Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych (MDP)?

Tak, coraz więcej programów uwzględnia MDP. Przykładowo FSUSR daje dodatkowe pieniądze (do 3 tys. zł) jeśli OSP ma MDP – z przeznaczeniem na umundurowanie i aktywności młodzieży. W 2022 MSWiA przyznało specjalne dotacje po 5 tys. zł dla każdej OSP z czynną MDP (na sprzęt i ubrania dla młodych). Ponadto niektóre WFOŚiGW uruchomiły konkursy dedykowane MDP – np. WFOŚ Katowice finansował zakup wyposażenia i organizację zajęć dla MDP. OSP mogą też szukać wsparcia w programach dla młodzieży (np. Fundusz Młodzieżowy, granty z fundacji itp.). W budżetach gmin często są środki na profilaktykę przeciwpożarową – z nich można dofinansować wyjazd MDP na zawody czy obóz. Reasumując: warto podkreślać posiadanie MDP w każdym wniosku o dotację, bo wiele instytucji daje za to dodatkowe punkty lub pieniądze.

Na co zwrócić uwagę pisząc wniosek o dotację, by zwiększyć szanse na sukces?

Przede wszystkim spełnij wszystkie wymogi formalne – złóż wniosek w terminie, kompletny i podpisany przez uprawnione osoby. Merytorycznie – uzasadnij potrzebę konkretnymi danymi (liczba wyjazdów, stan sprzętu, brak alternatywnej pomocy w okolicy). Pokaż, że projekt przyniesie wymierne korzyści społeczności (bezpieczeństwo, edukacja, integracja). Dobrze widziane jest wykazanie własnego wkładu lub wsparcia gminy – to dowód zaangażowania. Unikaj ogólników typu „OSP ważna bo gasi pożary” – napisz raczej: „nasza OSP w ubiegłym roku uczestniczyła w 42 akcjach, z czego 10 to poważne pożary – nowa motopompa zwiększy skuteczność takich działań o X%”. No i czytaj kryteria oceny – jeśli za coś są punkty (np. MDP, KSRG, partnerstwo z inną organizacją), zadbaj by to uwypuklić.

Czy OSP może sama składać wnioski o dotacje, czy musi to robić gmina?

To zależy od programu. Wiele dotacji (np. MSWiA, NFOŚiGW cz.2 „Mały Strażak”, FSUSR, Orlen, PZU) OSP składa jako stowarzyszenie samodzielnie. Musi wtedy mieć konto bankowe, NIP, KRS – ale większość ma. Natomiast niektóre programy wymagają, by wnioskodawcą była gmina (czy ogólnie JST) – np. dotacje MSWiA de facto idą przez gminę, choć wniosek inicjuje OSP; duże inwestycje infrastrukturalne też z reguły składa gmina. Bezpieczna zasada: sprawdź regulamin – jeśli jest mowa „wnioskodawca: jednostka OSP” to działacie sami, jeśli „jednostka samorządu” – idźcie do gminy i przekonajcie urząd do złożenia wniosku w Waszym imieniu. Dobra współpraca z gminą jest tu ważna, bo czasem formalnie tylko ona może wystąpić o środki (np. fundusz sołecki, budżet obywatelski – to wewnętrzne środki gminy).

Nasza OSP jest mała i nie ma w niej młodych osób znających się na wnioskach. Skąd wziąć pomoc w napisaniu projektu?

Warto poszukać wsparcia wśród społeczności: może ktoś z rodziny strażaków pracuje w urzędzie lub pisał kiedyś projekt? Często pomocą służą lokalne ośrodki wsparcia NGO (np. centrum organizacji pozarządowych w powiecie) – mogą doradzić przy wniosku. Można też zwrócić się do Związku OSP RP – oddziały powiatowe/wojewódzkie ZOSP zwykle pomagają w sprawach formalnych, mają wzory wniosków itp. Bywa, że komendanci gminni OSP lub funkcjonariusze PSP pomogą wskazać, jak opisać we wniosku kwestie techniczne. Alternatywnie, skontaktujcie się z OSP, której się udało – druhowie z sąsiedniej jednostki, którzy wygrali grant, często chętnie podzielą się doświadczeniem i nawet udostępnią swój wzór wniosku. W grupie raźniej – można wspólnie, w kilka osób, usiąść nad formularzem. Jeśli kompletnie nie ma kto pisać, ostatecznie są firmy doradcze piszące wnioski, ale to kosztuje, a przy małych dotacjach nie ma sensu tracić pieniędzy. Lepiej zmobilizować własne siły – to też forma rozwoju dla jednostki.

Czy środki z dotacji trzeba rozliczać i co, jeśli coś zostanie niewykorzystane?

Tak, każda dotacja wymaga rozliczenia – najczęściej poprzez sprawozdanie finansowe i merytoryczne z realizacji. Trzeba przedstawić faktury/rachunki na kwoty zgodne z umową, czasem także zdjęcia zakupionego sprzętu, protokoły odbioru. Jeśli udało się kupić coś taniej niż zakładano, zwykle niewykorzystaną część dotacji trzeba zwrócić (chyba że umowa pozwala na rozszerzenie zakresu – ale to wymaga zgody dawcy funduszy). Ważne jest, by wydać pieniądze dokładnie na to, co było we wniosku – zmiany są możliwe tylko za zgodą (np. zamiana jednej pozycji sprzętowej na inną, jeśli np. dany model nie jest dostępny, wymaga aneksu). Pilnujcie terminów wydatkowania i złożenia sprawozdania – nieterminowe rozliczenie może skutkować koniecznością zwrotu. Jednak przy rzetelnym podejściu rozliczenie to nic strasznego: przekazujecie kopie faktur, opisujecie krótko rezultat (np. „zakupiono 5 hełmów, 4 węże – poprawiło to bezpieczeństwo działań, strażacy przeszli szkolenie z obsługi sprzętu…”). Jeśli dotacja jest przez gminę, to gmina Was rozliczy (Wy jej dajecie faktury), a ona dalej do fundatora.

Mamy stary wóz i boimy się, że nie dostaniemy nowego, bo nie jesteśmy w KSRG. Co robić?

Odpowiedź: Rzeczywiście, priorytet w przydziale nowych wozów mają KSRG. Ale wiele jednostek spoza systemu też otrzymało nowe wozy – często dzięki determinacji społeczności. Na pewno warto rozważyć, czy Wasza jednostka spełnia kryteria by wstąpić do KSRG (jeśli tak – to długofalowo jest to korzystne finansowo). Niezależnie od tego: szukajcie różnych dróg. Spróbujcie zdobyć środki na używany samochód (czasem PSP wycofuje kilkunastoletnie auta – można je przejąć, odnowić). Pamiętajcie, że poza państwowym rozdaniem, są też programy wojewódzkie – np. niektóre województwa (Mazowieckie, Lubelskie) dofinansowują zakup lekkich wozów dla OSP spoza KSRG. Można też kupić mniejszy pojazd (lekki ratowniczy) za środki gminne i np. z FSUSR. Najważniejsze: miejcie wkład własny (np. deklarację gminy w budżecie) i zgłoście zapotrzebowanie do komendy PSP – nawet spoza KSRG, komendant wojewódzki może wpisać Was na listę życzeń (gdy inni odmówią czy pojawią się oszczędności, czasem dodatkowe wozy trafiają też do mniejszych OSP). W międzyczasie dbajcie o obecny sprzęt i dokumentujcie jego awaryjność – by pokazać „czarno na białym” potrzebę nowego.

Czy OSP może pozyskać fundusze na działalność kulturalną lub sportową (np. orkiestra dęta, drużyna sportowa)?

Tak. Wiele OSP prowadzi orkiestry, zespoły artystyczne czy sekcje sportowe. Dla nich można szukać grantów w nieco innych obszarach: np. Ministerstwo Kultury ma programy dla orkiestr dętych (często startuje w nich Związek OSP jako całość, ale indywidualna OSP też może lokalnie szukać wsparcia). Samorządy lokalne nieraz dofinansowują festyny strażackie, przeglądy orkiestr, zawody sportowo-pożarnicze. Istnieją też konkursy typu „Działaj Lokalnie” (Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności) – małe granty na inicjatywy społeczne, gdzie np. projekt „Strażacka orkiestra integruje mieszkańców” może dostać kilka tys. zł. OSP to stowarzyszenie jak każde inne, więc może aplikować o środki na projekty edukacyjne, historyczne (np. Izba Tradycji OSP – dofinansowana z programów niepodległościowych). Trzeba myśleć szeroko – bo straż bywa centrum życia społeczno-kulturalnego wsi i są fundusze dedykowane właśnie takim oddolnym inicjatywom.

Mamy nadzieję, że to kompendium pomoże druhom i działaczom OSP lepiej odnaleźć się w gąszczu możliwości finansowania. Kluczem jest aktywność i różnorodność – nie opierać się na jednym źródle, ale próbować wielu dróg. Dzięki temu Wasze jednostki będą się rozwijać, a lokalna społeczność zyska jeszcze skuteczniejszą ochronę i wsparcie ze strony Ochotniczych Straży Pożarnych. Powodzenia w zdobywaniu środków i bezpiecznych powrotów z akcji!

Główne źródła zawarte w kompedium:

1. Ustawa o Ochotniczych Strażach Pożarnych z 17.12.2021 – art. 32 i 10 (finansowanie OSP)zosprp.plzosprp.pl.
2. MSWiA – Dofinansowanie działalności OSP – oficjalne informacje o źródłach finansowania OSPgov.plgov.pl.
3. KG PSP – wytyczne dot. dotacji KSRG i poza KSRG 2025 (KW PSP Poznań)gov.plgov.pl.
4. Blog SklepStrażacki – Dotacje KSRG i MSWiA 2024 (omówienie budżetów: 73 mln zł dla KSRG)sklepstrazacki.pl.
5. MSWiA/KG PSP – zasady dofinansowania zakupu samochodów dla OSP (montaż finansowy: budżet państwa, samorząd, ubezpieczenia, NFOŚiGW)gov.plgov.pl.
6. Gov.pl – “Bitwa o remizy” 2023 – informacja o programie 1 mln zł na remizy za frekwencjęgov.plgov.pl.
7. Serwis Samorządowy PAP – Dotacje dla OSP w 2023 (materiał partnera) – przegląd źródeł krajowych i UEsamorzad.pap.pl.
8. Strefa998.pl – Skąd pozyskać środki dla OSP? – zestawienie programów WFOŚiGW w poszczególnych województwachstrefa998.plstrefa998.pl.
9. NFOŚiGW – Ogólnopolski program finansowania służb ratowniczych (cz.2 i cz.3) – cele programu Mały Strażak i termomodernizacji remizgov.plwfosigw.pl.
10. WFOŚiGW w Warszawie – ogłoszenie naboru Modernizacja energetyczna OSP 2025 (100% dotacji, do 500 tys. zł)wfosigw.plwfosigw.pl.
11. Serwis Samorządowy PAP – Nawet 10 tys. zł na sprzęt dla OSP – Fundusz Składkowy (edycja 2025)samorzad.pap.plsamorzad.pap.pl.
12. Strefa998.pl – informacja o programie ORLEN dla Strażaków (coroczny, Fundacja Orlen)strefa998.pl.
13. Pomoc To Moc PZU – podsumowanie wsparcia dla OSP (306 jednostek, 5 mln zł, sprzęt ratowniczy)pomoctomoc.pzu.plpomoctomoc.pzu.pl.
14. Instruktaż – Jak napisać wniosek o dofinansowanie OSP