Czym jest Koło Gospodyń Wiejskich (KGW)?
Koło Gospodyń Wiejskich (KGW) to dobrowolna i samorządna organizacja kobieca działająca głównie na obszarach wiejskich. Historycznie KGW powstawały już w XIX wieku jako formy aktywności społecznej kobiet wiejskich, a współcześnie ich działalność koncentruje się na wspieraniu rodzin wiejskich, rozwijaniu przedsiębiorczości kobiet, kultywowaniu lokalnej kultury oraz integracji społeczności wiejskiej. Obecnie podstawą prawną funkcjonowania KGW jest ustawa z 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich, na mocy której koła uzyskały osobowość prawną i podlegają rejestracji w Krajowym Rejestrze KGW prowadzonym przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Co ważne, na terenie jednej wsi może działać tylko jedno koło gospodyń wiejskich – oznacza to, że jeśli w danej miejscowości istnieje już zarejestrowane KGW, drugie nie zostanie utworzone w tej samej wsi.
KGW są formalnie niezależne od administracji samorządowej i rządowej, działają na podstawie własnego statutu oraz wybranego przez członków zarządu. Do koła może należeć minimum 10 osób (kobiet i mężczyzn) mieszkających na obszarze wsi, które ukończyły 18 lat – jest to wymóg założenia koła określony w ustawie. KGW mogą jednak zrzeszać znacznie więcej członków; w praktyce liczebność kół bywa różna – od kilkunastu osób do nawet kilkudziesięciu lub więcej, w zależności od lokalnej społeczności.
Zakres działalności KGW: Koła gospodyń wiejskich podejmują szereg inicjatyw społecznych, edukacyjnych i kulturalnych na wsi. Do tradycyjnych zadań KGW należy m.in.: organizowanie warsztatów i szkoleń (np. kulinarnych, rękodzielniczych, dotyczących zdrowia), prowadzenie zajęć dla dzieci i młodzieży, pomoc w wychowaniu i edukacji na terenach wiejskich, a także działalność charytatywna i integracyjna. Współczesne KGW często zajmują się również promocją lokalnego folkloru i kuchni regionalnej, przygotowują festyny, dożynki, konkursy kulinarne oraz angażują się w przedsięwzięcia na rzecz rozwoju wsi. Poprzez swoją aktywność stają się ośrodkami życia społecznego i kulturalnego – „centrami aktywności lokalnej”, gdzie mieszkańcy mogą się spotykać, wymieniać doświadczeniami i razem działać na rzecz swojej miejscowości.
Ważnym aspektem funkcjonowania KGW jest rozwijanie przedsiębiorczości kobiet na wsi. Członkinie KGW nabywają nowe kompetencje, uczą się np. wytwarzania lokalnych produktów, przetworów, rękodzieła oraz ich sprzedaży w ramach tzw. rolniczego handlu detalicznego. Ułatwia to kobietom łączenie działalności społecznej z drobną działalnością zarobkową, przyczyniając się do aktywizacji zawodowej na terenach wiejskich. Dzięki zmianom prawnym w ostatnich latach, zarejestrowane KGW mogą legalnie prowadzić sprzedaż swoich wyrobów (żywności, rękodzieła itp.) na niewielką skalę przy uproszczonych wymaganiach formalnych, co stanowi dodatkowe źródło dochodu koła i jego członkiń.
Zakładanie i obowiązki formalne KGW
Jak założyć KGW?
Utworzenie Koła Gospodyń Wiejskich wymaga inicjatywy co najmniej 10 osób spełniających kryteria (pełnoletnich mieszkańców wsi). Na zebraniu założycielskim uchwalany jest statut koła oraz wybierany zarząd. Następnie koło należy zarejestrować w Krajowym Rejestrze Kół Gospodyń Wiejskich prowadzonym przez ARiMR. Rejestracja jest bezpłatna i odbywa się poprzez złożenie wniosku do biura powiatowego ARiMR właściwego dla siedziby koła. Wniosek rejestracyjny zawiera m.in. nazwę koła, skład zarządu oraz listę członków-założycieli. Po dokonaniu wpisu przez Prezesa ARiMR koło uzyskuje osobowość prawną, co oznacza, że może we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania (np. podpisywać umowy) oraz występować jako strona w postępowaniach urzędowych.
Obowiązki sprawozdawcze i ewidencyjne
Zarejestrowane KGW mają obowiązek prowadzić działalność statutową zgodnie z celem określonym w ustawie i statucie, a także rozliczać się z otrzymanych środków publicznych. Jeśli koło korzysta z dotacji (omówionych poniżej), musi co roku składać sprawozdanie z ich wykorzystania. Na przykład koła, które otrzymały dofinansowanie z ARiMR, muszą do 31 stycznia kolejnego roku złożyć rozliczenie wydatkowania środków. Brak złożenia sprawozdania w terminie skutkuje koniecznością zwrotu przyznanych funduszy, stąd bardzo ważne jest pilnowanie terminów i prowadzenie przejrzystej ewidencji finansowej. Koło powinno prowadzić uproszczoną księgowość (ewidencję przychodów i kosztów zgodnie z przepisami o rachunkowości dla stowarzyszeń) lub inną wymaganą przepisami ewidencję finansową.
Ponadto każde koło, które planuje ubiegać się o pomoc finansową z ARiMR, musi posiadać numer identyfikacyjny producenta nadawany przez ARiMR (taki sam, jakiego używają rolnicy). Koła bez nadanego numeru muszą najpierw złożyć wniosek o jego nadanie w ARiMR przed aplikowaniem o dotację. Numer ten służy do identyfikacji podmiotu i jest potrzebny do obsługi wniosków oraz późniejszych rozliczeń. Koło ma również obowiązek zgłaszać do rejestru ARiMR aktualne dane, np. zmiany w zarządzie czy adresie siedziby, aby utrzymać ważność wpisu.
Podsumowanie obowiązków formalnych KGW:
- Rejestracja w ARiMR (jednorazowo przy zakładaniu koła).
- Prowadzenie statutowej działalności społecznej na rzecz lokalnej społeczności.
- Prowadzenie ewidencji finansowej i dokumentacji (protokoły ze spotkań, listy członków, itp.).
- Terminowe składanie sprawozdań z wykorzystania dotacji publicznych (jeśli koło takie otrzymało).
- Przestrzeganie przepisów podatkowych – co do zasady działalność społeczna KGW nie jest nastawiona na zysk, ale jeśli koło prowadzi sprzedaż swoich wyrobów lub działalność odpłatną, musi stosować się do obowiązujących regulacji (na szczęście dla KGW przewidziano uproszczenia, np. zwolnienia z niektórych podatków do określonych kwot przychodu).
- Utrzymywanie minimalnej wymaganej liczby członków (gdyby liczba członków spadła poniżej 10, należałoby koło uzupełnić lub mogłoby to rodzić problemy z dalszą działalnością zgodnie z ustawą).
Spełnianie powyższych obowiązków zapewnia, że KGW działa legalnie i może w pełni korzystać z dostępnych form wsparcia finansowego.
Źródła finansowania działalności KGW
Koła gospodyń wiejskich mogą finansować swoją działalność z różnych źródeł. Większość KGW opiera się na społecznej pracy członkiń, składkach członkowskich i dochodach własnych z drobnych inicjatyw, ale istnieje także szeroka gama grantów, dotacji i dofinansowań publicznych, o które KGW mogą się ubiegać. Poniżej omawiamy najważniejsze źródła środków dla KGW:
- Składki członkowskie i darowizny: Większość kół ustala niewielką składkę roczną od swoich członków, co zasila fundusz koła. Ponadto koło może przyjmować dobrowolne darowizny od osób prywatnych, sponsorów lub lokalnych firm wspierających jego działalność. Takie środki własne mogą być wykorzystane na bieżące potrzeby – np. zakup materiałów na warsztaty, stroje ludowe, poczęstunek na spotkania itp.
- Dochody z własnej działalności: KGW często prowadzą na małą skalę sprzedaż wyrobów kulinarnych (ciast, przetworów, potraw regionalnych) czy rękodzieła podczas festynów, dożynek i kiermaszy. Część kół organizuje również płatne warsztaty, pokazy lub usługi cateringowe na lokalne uroczystości. Dzięki zmianom prawnym z 2018 r. koła mogą legalnie prowadzić taką działalność gospodarczą w formie rolniczego handlu detalicznego bez konieczności rejestrowania firmy – muszą jednak przestrzegać limitów przychodów i wymogów sanitarnych. Dochód z tych przedsięwzięć zasila budżet koła i może być przeznaczony na cele statutowe. Przykładowo, jeśli KGW upiecze ciasta na festyn i uzyska ze sprzedaży 1000 zł, środki te może wydać np. na wyposażenie świetlicy wiejskiej czy organizację wycieczki dla dzieci.
- Środki z gminy i samorządu lokalnego: Wiele samorządów gminnych dostrzega wartość działania KGW i wspiera je finansowo. Gminy mogą przekazywać kołom dotacje celowe (np. w ramach konkursów ofert dla organizacji pozarządowych na zadania z zakresu kultury, integracji społecznej czy promocji gminy). Często KGW uczestniczą w realizacji zadań publicznych – np. przygotowują stoisko promocyjne gminy na dożynkach powiatowych, organizują lokalne wydarzenia kulturalne – i otrzymują na to dofinansowanie z budżetu gminy. Taka współpraca jest korzystna dla obu stron: koło ma środki na działania, a gmina realizuje zadania publiczne angażując mieszkańców. Przykład: gmina może ogłosić konkurs ofert na prowadzenie warsztatów dla seniorów – KGW składa ofertę i otrzymuje dotację np. 3000 zł na zorganizowanie cyklu zajęć rękodzielniczych dla osób starszych.
- Rządowe dotacje z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR): Jest to obecnie jedno z najważniejszych źródeł finansowego wsparcia dla kół gospodyń wiejskich. Od czasu wejścia w życie ustawy o KGW w 2018 r. rząd corocznie przeznacza specjalną pulę środków na dofinansowanie działalności statutowej KGW. Każde zarejestrowane KGW może co roku złożyć wniosek o pomoc finansową z ARiMR, a wysokość dotacji zależy od liczby członków koła. Aktualnie (od 2023 roku) stawki wsparcia wynoszą:
- 8 000 zł – dla koła liczącego do 30 członków,
- 9 000 zł – dla koła liczącego 31–75 członków,
- 10 000 zł – dla koła liczącego ponad 75 członków.
- Dodatkowe programy rządowe i jednorazowe akcje: Poza corocznym wsparciem ARiMR, zdarzają się specjalne programy dofinansowania dla KGW ogłaszane przez rząd. Przykładem jest „bonus frekwencyjny” 5000 zł dla KGW z gmin o wysokiej frekwencji wyborczej. W 2024 roku uruchomiono nabór, w którym każde KGW z gminy, gdzie frekwencja w wyborach do Sejmu w październiku 2023 przekroczyła 60%, mogło otrzymać jednorazowo 5 tys. zł dodatkowego wsparcia. Warunkiem było posiadanie osobowości prawnej (czyli wpis do rejestru KGW) oraz numeru identyfikacyjnego ARiMR. Podobne akcje miały miejsce także wcześniej – np. w 2020 r. w nawiązaniu do wyborów prezydenckich. Innym przykładem mogą być programy organizowane przez Ministerstwo Rolnictwa czy Kancelarię Premiera pod hasłami wspierania lokalnych społeczności. Choć jednorazowe, tego typu inicjatywy są warte uwagi – KGW powinny śledzić komunikaty rządowe, bo pojawiające się konkursy i nabory okazjonalne mogą przynieść znaczący zastrzyk gotówki na rozwój koła.
- Granty konkursowe od fundacji i firm (programy CSR): Oprócz środków publicznych, koła gospodyń wiejskich mogą aplikować o granty oferowane przez prywatne fundacje, stowarzyszenia lub przedsiębiorstwa w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu. Na przestrzeni ostatnich lat pojawiło się kilka cyklicznych konkursów grantowych skierowanych specjalnie do KGW. Dobrym przykładem jest program „Eko-Gospodyni” organizowany przez Fundację Krajowej Grupy Spożywczej (dawniej Krajowa Spółka Cukrowa) „Pomaganie krzepi”. W programie tym koła mogły otrzymać dofinansowanie do 10 tys. zł na realizację autorskich projektów proekologicznych – np. założenie ogrodu społecznego, warsztaty z ekologii dla mieszkańców. Innym konkursem tejże fundacji była seria „KGW – krzepkie i zdrowe”, gdzie granty (5–15 tys. zł) przyznawano na projekty promujące profilaktykę zdrowotną kobiet na wsi. Ponadto różne organizacje pozarządowe oferują granty, w których KGW mogą startować na równi z innymi stowarzyszeniami. Przykładowo program „Działaj Lokalnie” Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności (realizowany przez Akademię Rozwoju Filantropii) – przyznaje mikrodotacje (do ok. 6000 zł) na lokalne projekty społeczne. Wiele KGW z powodzeniem zdobywa te fundusze, organizując za nie np. międzypokoleniowe warsztaty, pikniki rodzinne, projekty edukacyjne dla dzieci. Warto także wspomnieć o grantach tematycznych, np. konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” (na inicjatywy związane z promocją lokalnej kuchni) czy konkursy banków spółdzielczych i komercyjnych, które czasem wspierają społeczności lokalne (np. Fundacja BNP Paribas prowadzi programy dla wsi, a Fundacja ORLEN czy Fundacja PGNiG nieraz dofinansowywały projekty historii lokalnej, patriotyczne, itp.). Dla KGW kluczem jest śledzenie ogłoszeń o konkursach – informacje o nich pojawiają się na portalach ngo.pl, lokalnych portalach informacyjnych, stronach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW) czy nawet w mediach społecznościowych. Konkurencja w takich konkursach bywa duża, ale dobrze przygotowany projekt i zaangażowanie społeczne KGW często przekonują grantodawców.
- Fundusze unijne (PROW, LEADER, EFS+): Koła gospodyń wiejskich jako formalne organizacje mogą być również beneficjentami funduszy europejskich przeznaczonych dla obszarów wiejskich i sektora NGO. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) czy Lokalnych Strategii Rozwoju realizowanych przez Lokalne Grupy Działania (LGD), często ogłaszane są konkursy na tzw. „małe projekty” lub granty, z których mogą skorzystać organizacje wiejskie (np. budowa lub remont świetlicy, wyposażenie kuchni wiejskiej, organizacja festynu promującego dziedzictwo lokalne). KGW jako podmioty posiadające osobowość prawną powinny mieć prawo aplikować o środki UE, choć pojawiły się pewne wątpliwości interpretacyjne co do statusu KGW utworzonych wyłącznie na podstawie ustawy o KGW. Według wyjaśnień instytucji zarządzających funduszami unijnymi, wsparcie z funduszy UE jest dostępne dla KGW, które są stowarzyszeniami lub podmiotami ekonomii społecznej – co sugeruje, że jeżeli KGW działa tylko na podstawie wpisu do rejestru ARiMR (a nie np. jako stowarzyszenie rejestrowe), mogą być potrzebne dodatkowe interpretacje prawne. Niemniej jednak w wielu regionach już przyznano dotacje unijne dla KGW – np. w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Kujaw i Pomorza 2021–2027 wyjaśniono, że KGW mogą uczestniczyć w projektach EFS+ pod warunkiem odpowiedniego statusu. W praktyce, jeżeli KGW chce skorzystać z funduszy UE, powinna współpracować z lokalną LGD lub urzędem marszałkowskim (który zarządza regionalnym programem). Dostępne są granty np. na inicjatywy edukacyjne, kulturalne, integrację społeczną finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) – np. kursy dla mieszkańców, działania na rzecz seniorów, kluby młodzieżowe itp. Z kolei z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) można pozyskać środki na infrastrukturę małej skali – przykładowo doposażenie bazy lokalowej KGW.
- Konkursy i nagrody dla KGW: Oprócz typowych grantów finansowych, koła mogą zdobywać środki również poprzez udział w konkursach z nagrodami. Najbardziej znanym ogólnopolskim konkursem jest „Bitwa Regionów” – konkurs kulinarny dla Kół Gospodyń Wiejskich, gdzie zadaniem jest przygotowanie tradycyjnej potrawy regionalnej. Wiele kół rywalizuje co roku w eliminacjach powiatowych i wojewódzkich, a najlepsze otrzymują nagrody pieniężne lub rzeczowe (sprzęt AGD, wyposażenie kuchenne). Innym przykładem są konkursy organizowane przez samorządy wojewódzkie z okazji dożynek (na najpiękniejszy wieniec dożynkowy, najsmaczniejszą potrawę regionalną itp.) – tu również często przewidziane są nagrody finansowe, które koło może przeznaczyć na swoją działalność. Choć konkursy tego typu nie dają stałego źródła dochodu, stanowią miły dodatek i motywują koła do aktywności oraz promocji swojej miejscowości.
Podsumowując, koła gospodyń wiejskich mają dziś szerokie możliwości pozyskiwania środków – od stałego corocznego wsparcia rządowego, przez różnorodne granty i programy, po własną działalność dochodową. Kluczem do sukcesu jest aktywność i inicjatywa: warto śledzić dostępne programy, uczyć się pisać wnioski o dotacje oraz nawiązywać współpracę z samorządem i innymi organizacjami. Dobrze zarządzane KGW, które odpowiada na potrzeby swojej społeczności, nie powinno mieć problemu ze znalezieniem finansowania na wartościowe projekty.
Jakie granty i dotacje dla KGW? Tłumaczymy!
W ostatnich latach obserwujemy, że co roku przybywa pieniędzy dla KGW i zwiększa się ich rola. Rząd deklaruje dalsze wspieranie kół (w budżecie na 2024 r. przeznaczono 130 mln zł na pomoc dla KGW). Powstają także ogólnopolskie programy (np. prowadzony przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi program „Folk(od)nowa”, który w 2025 r. umożliwia m.in. KGW uzyskanie do 20 tys. zł dotacji na warsztaty związane z kulturą ludową). To pokazuje, że znaczenie KGW jest dostrzegane na szczeblu centralnym. Z kolei na poziomie lokalnym koła bywają siłą napędową wielu inicjatyw społecznych – ich projekty integrują mieszkańców i często zdobywają uznanie, co przekłada się na kolejne granty.
Dla członkiń (i członków) KGW, zwłaszcza tych nowych, ilość możliwości może wydawać się przytłaczająca. Warto więc korzystać z doświadczenia innych kół – istnieją fora internetowe, profile społecznościowe zrzeszające KGW, gdzie można wymieniać się informacjami o dostępnych dotacjach i dobrych praktykach. Grantowo.pl – strona, na której czytasz ten artykuł – również regularnie publikuje przydatne informacje o naborach i poradniki. Pamiętaj: dobrze przygotowany projekt i poprawnie złożony wniosek to klucz do zdobycia środków. Powodzenia w ubieganiu się o granty i dotacje dla Twojego KGW!
