Granty i dotacje dla bibliotek publicznych

Biblioteki publiczne pełnią rolę lokalnych centrów kultury, edukacji i informacji – jednak aby sprostać rosnącym wymaganiom użytkowników, często potrzebują dodatkowego wsparcia finansowego. Podobnie jak szkoły, biblioteki mogą korzystać z różnorodnych grantów i dotacji: od programów ministerialnych, przez fundusze samorządowe i unijne, po granty fundacji prywatnych. Poniżej przedstawiamy kompleksowy przewodnik po źródłach finansowania dostępnych dla bibliotek publicznych, a także wskazówki, jak skutecznie się o nie ubiegać. Artykuł uwzględnia polskie realia prawne i przykłady aktualnych programów – stanowi więc praktyczną pomoc dla bibliotekarzy i osób zarządzających instytucjami kultury, którzy chcą rozwijać swoją placówkę dzięki zewnętrznym funduszom i jednocześnie zadbają o profesjonalne pozycjonowanie biblioteki w sieci informacji o dotacjach.

Status biblioteki publicznej a możliwość aplikowania o fundusze

Na początku warto wyjaśnić, jaka jest sytuacja prawna biblioteki publicznej w kontekście ubiegania się o środki zewnętrzne. Większość bibliotek publicznych w Polsce działa jako samorządowe instytucje kultury posiadające osobowość prawną. Oznacza to, że biblioteka – choć finansowana przez gminę lub powiat – jest odrębnym podmiotem prawnym (wpisanym do rejestru instytucji kultury) i może we własnym imieniu zawierać umowy, w tym umowy o dofinansowanie. Przykładowo, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Woj. Mazowieckiego czy miejskie i gminne biblioteki publiczne w całym kraju posiadają własne NIP, REGON i mogą być stroną projektów grantowych.

Dzięki temu biblioteka publiczna ma uproszczoną sytuację w porównaniu ze szkołą – może bezpośrednio aplikować do wielu programów, bez konieczności „pośrednictwa” organu prowadzącego. Oczywiście, organ prowadzący (samorząd) nadal odgrywa ważną rolę: zatwierdza plan finansowy biblioteki, może wymagać zgłoszenia zamiaru aplikowania o duży grant czy zapewnienia wkładu własnego. Jednak formalnie nic nie stoi na przeszkodzie, by dyrektor biblioteki złożył wniosek np. do Ministerstwa Kultury czy fundacji – biblioteka jest pełnoprawnym wnioskodawcą.

Warto jednak zwrócić uwagę na strukturalne zróżnicowanie bibliotek. Niektóre mniejsze biblioteki mogą funkcjonować jako część większej instytucji (np. w ramach centrum kultury) lub w strukturze gminy bez wyodrębnionej osobowości. Zgodnie z prawem biblioteki publiczne powinny być instytucjami kultury– ale zdarzały się w przeszłości przypadki tworzenia bibliotek jako np. jednostek budżetowych. Jeśli biblioteka nie ma osobowości prawnej, sytuacja staje się podobna do opisywanej przy szkołach: wnioskodawcą musi być gmina lub inna jednostka nadrzędna. Na szczęście dziś to rzadkość – zdecydowana większość to instytucje kultury z osobowością prawną, co potwierdzają zapisy w Biuletynach Informacji Publicznej bibliotek.

Podsumowując, biblioteka publiczna najczęściej może samodzielnie aplikować o dotacje i granty, co jest dużym plusem. Ma też atut w postaci reputacji instytucji zaufania publicznego – fundatorzy chętnie wspierają biblioteki, widząc w nich stabilnych partnerów działających dla dobra wspólnego. W kolejnych punktach przejdziemy przez dostępne dla nich programy.

Programy rządowe dla bibliotek publicznych

Państwo polskie od lat wspiera biblioteki publiczne poprzez specjalne programy dotacyjne, głównie koordynowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) we współpracy z innymi instytucjami (Biblioteką Narodową, Instytutem Książki, Narodowym Centrum Kultury). Oto kluczowe inicjatywy:

• Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 (NPRCz 2.0) – sztandarowy program rządowy na lata 2021–2025, z ogromnym budżetem ok. 1,1 mld zł (w tym 635 mln zł z budżetu państwa)gov.pl. NPRCz 2.0 składa się z czterech Priorytetów, z których dwa są szczególnie ważne dla bibliotek publicznych:
  Priorytet 1: Poprawa oferty bibliotek publicznych – kontynuacja corocznych dotacji na zakup nowości wydawniczych do bibliotek (książek, audiobooków, e-booków) oraz rozwój zdalnego dostępu do książek elektronicznychgov.pl. Biblioteki publiczne mogą co roku otrzymać dofinansowanie (z reguły kilkanaście tysięcy złotych) na zakup książek – warunkiem jest zapewnienie określonego wkładu własnego przez organizatora (samorząd). Dodatkowo Priorytet 1 obejmuje rozwój systemów bibliotecznych (integracja katalogów itp.). Operatorem jest Biblioteka Narodowa.
  Priorytet 2: Inwestycje w infrastrukturę bibliotek – dotacje na budowę, przebudowę, remonty i modernizacje budynków bibliotecznych wraz z wyposażeniemgov.pl. Ten priorytet jest realizowany przez Instytut Książki i skierowany głównie do gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i małych miast (do 100 tys. mieszkańców)gov.pl. Pozwala uzyskać bardzo duże dofinansowania (często rzędu kilkuset tysięcy zł, a nawet powyżej miliona) na poprawę infrastruktury bibliotek. W poprzedniej edycji programu (2016-2020) dzięki temu dofinansowano setki bibliotek – wyremontowano filie, zbudowano nowe siedziby w mniejszych miejscowościach. Co ważne, wnioskodawcami są instytucje samorządowe – biblioteki lub urzędy gmin, które prowadzą biblioteki. Wymagany jest wkład własny (zwykle 25%). Program cieszy się dużym zainteresowaniem, bo dla wielu małych samorządów to jedyna szansa na nowoczesną bibliotekę.
  Ponadto NPRCz obejmuje Priorytet 3 (zakup nowości dla bibliotek szkolnych i pedagogicznych – tu biblioteki publiczne raczej nie uczestniczą) i Priorytet 4 (programy promocji czytelnictwa realizowane przez NCK, o czym za moment).
  Podsumowanie: NPRCz 2.0 to kompleksowe wsparcie – od książek po mury. Biblioteki powinny co roku korzystać z Priorytetu 1 (składając wnioski do BN przez wojewodę) oraz, jeśli mają taką potrzebę i możliwość, aplikować o środki inwestycyjne w Priorytecie 2. Ten program rządowy to fundament finansowania bibliotek publicznych w Polsce.
• Programy MKiDN/NCK ukierunkowane na kulturę i czytelnictwo – Ministerstwo Kultury (oraz podległe mu Narodowe Centrum Kultury) prowadzi szereg konkursów, w których biblioteki publiczne mogą startować samodzielnie. Najważniejsze z nich:
  • „Partnerstwo dla Książki” – program dotacyjny MKiDN (operator: Instytut Książki) wspierający projekty promujące czytelnictwo i rozwój kompetencji bibliotekarzy. Biblioteki mogą uzyskać dofinansowanie na organizację wydarzeń literackich, warsztatów, szkoleń, kampanii promujących czytanie, działalność animacyjną. Kwoty dotacji sięgają zwykle 20–30 tys. zł. Program wymaga niewielkiego wkładu własnego (np. 20%). Konkurs ogłaszany jest co roku z terminem składania wniosków na przełomie roku.
  • „Promocja Czytelnictwa” – inny program MKiDN (operator: BN lub NCK) finansujący większe projekty promujące czytelnictwo o zasięgu ogólnokrajowym lub regionalnym. Tutaj często aplikują organizacje pozarządowe, ale biblioteki – zwłaszcza te większe, wojewódzkie lub miejskie – również mogą. Dofinansowania są wyższe (nawet 50–100 tys. zł), wkład własny 20%. Przykładowe działania: festiwale literackie, kampanie społeczne, publikacje okołoliterackie.
  • Programy NCK, np. „Kultura – Interwencje” – nie są one dedykowane wyłącznie bibliotekom, ale biblioteki jako instytucje kultury są uprawnione do składania wniosków. Kultura – Interwencje to bardzo popularny konkurs wspierający różnorodne inicjatywy kulturalne na poziomie lokalnym i ogólnopolskim. Dotacje od 10 tys. do 150 tys. zł umożliwiają organizację wydarzeń artystycznych, warsztatów, koncertów, projektów edukacyjnych etc.lustrobiblioteki.pl. Wkład własny wynosi 25%. W 2025 roku budżet programu to 11,5 mln złgoodbooks.pl. Biblioteki z sukcesem zdobywają te granty, szczególnie jeśli ich projekty angażują lokalną społeczność i promują uczestnictwo w kulturze. Inne programy NCK to np. „EtnoPolska” (dotacje do 50 tys. zł na projekty z dziedziny dziedzictwa niematerialnego, folkloru – biblioteki z obszarów wiejskich chętnie korzystają, organizując wydarzenia przypominające lokalne tradycje) czy „Ojczysty – dodaj do ulubionych” (projekty dot. języka polskiego).
  • Programy operacyjne MKiDN w dziedzinie digitalizacji, infrastruktury kultury, edukacji kulturalnej – biblioteki mogą też ubiegać się o środki w programach takich jak „Infrastruktura kultury” (mniejsze inwestycje nieobjęte NPRCz, np. wyposażenie wypożyczalni w sprzęt multimedialny), „Kultura Cyfrowa” (digitalizacja zbiorów i udostępnianie online – tu raczej biblioteki większe, z cennymi zbiorami, np. biblioteki wojewódzkie), „Edukacja kulturalna” (projekty warsztatowe, edukacyjne z zakresu kultury – biblioteki często robią cykle warsztatów dla dzieci, seniorów i otrzymują wsparcie).
  • Stypendia dla bibliotekarzy – choć to nie grant dla biblioteki jako instytucji, warto wspomnieć, że MKiDN oraz niektóre programy regionalne oferują stypendia dla twórców i animatorów kultury, w tym bibliotekarzy, na rozwój własnych projektów (np. napisanie książki, stworzenie innowacyjnego programu dla biblioteki). Warto śledzić zakładki „Stypendia” MKiDN oraz Urzędów Marszałkowskich.

Podsumowując programy rządowe: MKiDN i podległe instytucje są głównym źródłem dotacji dla bibliotek. Korzystanie z NPRCz to wręcz obowiązek (inaczej biblioteka rezygnuje z pieniędzy na książki, które dostają wszyscy). Programy NCK i MKiDN pozwalają z kolei bibliotece stać się animatorem życia kulturalnego – organizować wartościowe wydarzenia dla mieszkańców, na które normalnie nie byłoby budżetu. Warto zaznaczyć, że konkurencja w tych programach jest spora, ale biblioteki często mają dobrze oceniane wnioski (postrzegane są jako stabilne i wiarygodne instytucje). Dobrą praktyką jest sprawdzanie list beneficjentów z lat ubiegłych – można się zorientować, które biblioteki i z jakimi projektami wygrywały, co może zainspirować do napisania własnego wniosku.

Fundusze europejskie i projekty unijne dla bibliotek

Biblioteki, zwłaszcza te większe, mają na koncie wiele udanych projektów dofinansowanych ze środków unijnych. Fundusze europejskie wspierają biblioteki głównie w dwóch obszarach: inwestycji infrastrukturalnych oraz działań społeczno-edukacyjnych (kompetencje cyfrowe, integracja społeczna itp.).

• Infrastruktura bibliotek z funduszy UE – już w poprzedniej perspektywie 2014-2020 wiele bibliotek skorzystało z Regionalnych Programów Operacyjnych. Przykłady: gruntowna modernizacja biblioteki miejskiej za kilka milionów złotych (środki z RPO + wkład własny miasta), adaptacja zabytkowego budynku na filię biblioteczną, wyposażenie biblioteki w nowoczesny sprzęt (komputery, pracownie multimedialne) – to wszystko było możliwe dzięki dotacjom unijnym. W nowej perspektywie 2021-2027 biblioteki nadal mogą korzystać z funduszy strukturalnych, choć muszą to robić zwykle we współpracy z samorządem jako beneficjentem (bo konkursy ogłaszają instytucje regionalne, np. urzędy marszałkowskie, i kierują je do JST lub instytucji kultury). Warto śledzić programy regionalne – często w osi dotyczącej kultury/dziedzictwa pojawiają się konkursy na infrastrukturę kulturalną, w których biblioteka może złożyć wniosek (lub gmina w jej imieniu). Innym źródłem może być Krajowy Plan Odbudowy (KPO) i programy pokrewne – np. w 2023 uruchomiono nabór „KPO dla kultury” obejmujący modernizację instytucji kultury, gdzie biblioteki także mogły aplikowaćlustrobiblioteki.pl. W takich projektach skala dofinansowania jest duża (nawet kilka mln zł), więc i przygotowanie wniosku wymaga sporo pracy i zapewnienia wkładu własnego, ale stawka – nowoczesna biblioteka – jest warta zachodu.
• Projekty społeczne i edukacyjne finansowane z UE – biblioteki coraz częściej pełnią funkcje centrów aktywności lokalnej, co dobrze wpisuje się w cele funduszy europejskich (integracja społeczna, walka z wykluczeniem, rozwój kompetencji). Przykłady takich projektów:
  • Kompetencje cyfrowe mieszkańców – np. programy szkoleniowe dla osób dorosłych z obsługi komputera, Internetu, e-usług. W latach 2018-2020 wiele bibliotek było lokalnymi realizatorami projektu „Latarnicy Polski Cyfrowej” czy „e-Mocni” – ogólnopolskich projektów (finansowanych z PO Polska Cyfrowa) uczących cyfrowo seniorów i wykluczonych. Nowe programy w tym zakresie również się pojawiają, finansowane choćby z funduszy regionalnych (działania na rzecz inkluzji cyfrowej).
  • Rozwój kompetencji społecznych i obywatelskich – biblioteki mogą być partnerami lub liderami w projektach dofinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego (teraz FERS). Np. warsztaty dla dzieci i młodzieży z małych miejscowości – w ramach programu „Równać Szanse” (to akurat program Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, nie UE) czy podobnych inicjatyw samorządowych. W 2025 ogłoszono konkurs „Biblioteka dla wszystkich” w jednym z województw – granty do 12 tys. zł na półroczne projekty dla młodzieży z gmin do 20 tys. mieszkańcówsamorzad.gov.pl – to przykład hybrydowego finansowania (częściowo fundusz UE, częściowo krajowe), gdzie biblioteka może zorganizować cykl zajęć dla młodzieży.
  • Erasmus+ dla bibliotek? – choć Erasmus+ kojarzy się głównie ze szkołami i młodzieżą, biblioteki również mogą brać udział w projektach międzynarodowych jako partnerzy. Zwłaszcza biblioteki pedagogiczne czy większe biblioteki publiczne uczestniczyły w projektach wymiany dobrych praktyk (Partnerstwa Strategiczne) dotyczących edukacji dorosłych, edukacji pozaformalnej. Możliwe są np. job-shadowingi bibliotekarzy za granicą, projekty promujące czytelnictwo w Europie itp. Aby się w to włączyć, warto nawiązać kontakt z organizacjami z innych krajów i wspólnie złożyć wniosek. To nieco bardziej skomplikowane, ale daje prestiż i nowe doświadczenia kadrze bibliotecznej.
  • Europejskie granty kulturalne – poza funduszami strukturalnymi istnieją programy UE typu Kreatywna Europa czy Europa dla Obywateli, gdzie również biblioteka (często w partnerstwie) może aplikować na projekty kulturalne, wymiany, festiwale. Są to jednak bardzo konkurencyjne mechanizmy, zdominowane przez duże podmioty kulturalne. Biblioteka może rozważyć partnerstwo w takim projekcie, gdy zaprosi ją większa instytucja.

W projektach unijnych ważne są podobnie jak przy szkołach wymogi formalne: wkład własny (często 15-25%), trwałość projektu (zobowiązanie do utrzymania efektów przez X lat), raportowanie wskaźników. Biblioteki, które mają ograniczony personel, mogą obawiać się, czy podołają. Rozwiązaniem bywa zatrudnienie (choćby na część etatu, okresowo) osoby do zarządzania projektem lub skorzystanie z pomocy wolontariuszy/stażystów, albo partnerstwo z organizacją pozarządową, która weźmie na siebie część obowiązków administracyjnych.

Podsumowanie: fundusze europejskie to ogromna szansa na skokowy rozwój biblioteki, zwłaszcza pod względem infrastruktury i kompetencji oferowanych usług. Choć wymagają więcej formalności, warto z nich korzystać. W wielu przypadkach bez pieniędzy z UE biblioteki nadal mieściłyby się w niefunkcjonalnych lokalach albo nie miałyby sprzętu komputerowego. Unia pomogła zmienić polskie biblioteki w nowoczesne centra – korzystajmy z tego także w kolejnych latach, wyszukując konkursy, w których nasza biblioteka się kwalifikuje.

Granty samorządowe i lokalne inicjatywy dla bibliotek

Samorządy terytorialne, poza finansowaniem podstawowej działalności bibliotek, często stwarzają dodatkowe możliwości zdobycia funduszy na projekty kulturalne i społeczne. Warto rozejrzeć się na własnym „podwórku”:

• Dotacje od samorządu dla organizatorów kultury – niektóre większe miasta ogłaszają konkursy ofert nie tylko dla NGO, ale też dla instytucji kultury na realizację zadań kulturalnych. Np. miasto może zlecić bibliotece (poprzez konkurs) prowadzenie projektu czytelniczego wśród seniorów, finansując go z osobnej puli. Zazwyczaj jednak instytucje kultury dostają środki bezpośrednio w swoim budżecie, a konkursy są dla NGO – dlatego biblioteka częściej występuje tu jako partner NGO (patrz niżej).
• Mikrogranty lokalne – wiele samorządów, we współpracy np. z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności (Działaj Lokalnie), oferuje mikrogranty dla oddolnych inicjatyw mieszkańców. Biblioteka może pomóc grupie nieformalnej (np. klubowi młodzieżowemu przy bibliotece) napisać wniosek o 5 tys. zł na cykl warsztatów czy małe wydarzenie. Tego typu projekty integrują bibliotekę ze społecznością i budują jej wizerunek jako miejsca aktywności.
• Współpraca z innymi instytucjami lokalnymi – czasem szkoły, domy kultury czy organizacje potrzebują partnera do projektu i zwracają się do biblioteki. Wspólnie składają wniosek np. do marszałkowskiego programu kulturalnego. Dobrze być otwartym na takie partnerstwa – biblioteka wnosi swoje zasoby (lokal, księgozbiór, kadrę), a w zamian uczestniczy w finansowanym projekcie.

Rada praktyczna: śledź ogłoszenia urzędu marszałkowskiego, urzędu miasta/gminy – często tam pojawiają się konkursy dotacyjne w dziedzinie kultury, edukacji, integracji społecznej. Nawet jeśli formalnie kierowane są do NGO, biblioteka może zagrać rolę inicjatora, zachęcając zaprzyjaźnione stowarzyszenie do aplikowania wspólnie (np. stowarzyszenie składa ofertę, a bibliotekę wpisuje jako miejsce i współorganizatora działań).

Granty fundacji prywatnych i firm – szansa dla bibliotek

Oprócz programów publicznych, biblioteki mogą (i powinny) korzystać z grantów oferowanych przez fundacje korporacyjne oraz organizacje pozarządowe. W poprzedniej części (dot. szkół) wymieniono już wiele takich fundacji – większość z nich swoje konkursy otwiera również na biblioteki i instytucje kultury.

Kilka przykładów szczególnie istotnych programów dla bibliotek:

• Fundacja ORANGE – „Pracownie Orange” i inne inicjatywy: co prawda program Pracownie Orange (tworzenie multimedialnych świetlic, często przy bibliotece) zakończył się utworzeniem 100 pracowni, ale Fundacja Orange nadal wspiera biblioteki np. poprzez szkolenia dla bibliotekarzy z kompetencji cyfrowych czy dostarczanie sprzętu (Orange dla Bibliotek – darmowy Internet dla bibliotek przez wiele lat). Biblioteki mogą też uczestniczyć w programach edukacyjnych Orange (np. MegaMisja dla dzieci).
• Fundacja Billa i Melindy Gatesów – Program Rozwoju Bibliotek: to historyczny program (2009-2015), który wprawdzie już się zakończył, ale jego spuścizną jest Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (FRSI). FRSI kontynuuje misję wspierania bibliotek, organizując konkursy grantowe, np. „Apteka Wiedzy”, „Kodowanie w bibliotece” (granty na zestawy do nauki programowania dla bibliotek) finansowane z innych źródeł. Śledź komunikaty FRSI, bo często pojawiają się tam okazje (np. mini-granty do 2000 zł na lokalne inicjatywy).
• Programy bankowe i korporacyjne: Fundacja mBanku, jak już wspomniano, ma nowy program mSilnia – okazało się, że biblioteki mogą składać wnioski o granty (3,5–10 tys. zł) na projekty matematyczne dla swoich społeczności. To świeży konkurs (2025) skierowany specjalnie do bibliotek, pokazujący rosnące zainteresowanie firm wspieraniem tych instytucji. Inny przykład: Fundacja BGK finansuje kluby dla mam z dziećmi w bibliotekach (program „Generacja 5.0” – wcześniej, obecnie Aktywni+ dla seniorów realizowany we współpracy NGO i bibliotek). Fundacja PZU – jak wspomniano – dopuszcza biblioteki jako wnioskodawców i często biblioteki wiejskie wygrywają jej granty na lokalne działania kulturalno-edukacyjne.
• Fundacja LOTTO (Totalizator): program „Kulturalnie Lokalnie” (wcześniej „Patriotyzm Jutra” we współpracy z Muzeum Historii Polski, „Polska dziś i jutro” itp.) – biblioteki mogą zdobyć fundusze na wydarzenia historyczne, patriotyczne, wystawy. Totalizator Sportowy uruchomił w 2025 program „Otwarta Kultura” otwarty dla bibliotek – granty do 100 tys. zł (do 20 tys. bez wymaganego wkładu).
• Programy sektorowe dla bibliotek specjalistycznych: np. Fundacja ORLEN – „Kulturalny ORLEN” w 2025 przyznał 185 bibliotekom granty (łącznie 12,6 mln zł) na zajęcia kulturalno-edukacyjne dla dzieci i młodzieżl. To dowód, że duże firmy widzą w bibliotekach doskonałych realizatorów swoich filantropijnych celów. Program ORLENu będzie kontynuowany, więc warto śledzić kolejne edycje.
• Granty ekologiczne, technologiczne: biblioteki także mogą działać proekologicznie – np. w 2025 Fundacja PGNiG i Fundacja ORLEN wspólnie prowadziły program grantowy na projekty związane z folklorem i tradycjami (Folkowe inicjatywy), a inne firmy jak np. EDF, Tauron – mają małe granty ekologiczne lokalnie (sadzenie drzew, warsztaty EKO dla dzieci, w czym biblioteki uczestniczą).
• Aktywność obywatelska, seniorzy: program rządowy Aktywni+ (kontynuacja ASOS) co prawda kierowany jest do NGO, ale biblioteki często partnerują organizacjom senioralnym w projektach (np. klub seniora przy bibliotece). Są też lokalne granty dla Rad Seniorów, w które można się włączyć.

Jak widać, paleta grantów jest szeroka – i ciągle się zmienia. Dlatego najważniejsze, to być na bieżąco: śledzić portale branżowe dla bibliotekarzy (np. Lustro Biblioteki, Biblioteka Publiczna – często publikują informacje o aktualnych naborach), zapisać się do newsletterów MKiDN, NCK, FRSI, a nawet przeglądać serwisy samorządowe (PAP Samorząd itd.) gdzie ogłaszane są konkursy. Dobrze jest stworzyć sobie kalendarz corocznych programów (wiele ma stałe terminy, np. MKiDN – wnioski do 30 listopada roku poprzedzającego, NCK – styczeń/luty, fundacje korporacyjne – różnie w ciągu roku).

Partnerstwo z NGO i społecznością lokalną

Choć biblioteka ma osobowość prawną, wiele grantów – zwłaszcza społecznych – jest nadal adresowanych do organizacji pozarządowych. Dlatego podobnie jak szkoły, biblioteki również powinny współpracować z NGO. Na szczęście biblioteki już tradycyjnie są miejscem, wokół którego kręci się życie społeczne, więc często przy bibliotece działa Stowarzyszenie Przyjaciół Biblioteki, lokalna grupa literacka, Towarzystwo Miłośników Miasta, klub seniora czy inna inicjatywa obywatelska. Wspólnie można więcej:

• Stowarzyszenia przyjaciół biblioteki – jeśli istnieje, może aplikować o środki, których biblioteka sama by nie dostała (np. Działaj Lokalnie, Aktywni+ – tylko NGO). Biblioteka udostępni przestrzeń, księgozbiór, pracowników jako wolontariuszy merytorycznych, a stowarzyszenie weźmie na siebie kwestie formalne.
• Kluby młodzieżowe, Koła Gospodyń Wiejskich, OSP – to podmioty często piszące projekty społeczne. Włącz bibliotekę jako partnera: np. OSP robi projekt „Bezpieczna Gmina” – biblioteka może prowadzić spotkania edukacyjne o bezpieczeństwie i dostać część środków na zakup książek o pierwszej pomocy. KGW organizuje warsztaty kulinarne – biblioteka dołącza z prelekcją o tradycjach kulinarnych (ze zbiorów bibliotecznych) i wspólnie składają wniosek.
• Wolontariat i crowdsourcing pomysłów – angażuj mieszkańców w planowanie inicjatyw. Jeśli biblioteka chce startować w konkursie na odnowienie skweru przy bibliotece, niech to będzie pomysł „oddolny” – załóżmy komitet społeczny, niech mieszkańcy czują się gospodarzami. Takie partnerstwa miękkie (nieformalne) zwiększają szansę powodzenia projektu i jego trwałość.

Coraz częściej to biblioteka staje się liderem w lokalnym ekosystemie NGO – udostępnia przestrzeń, pomaga pisać projekty innym (bibliotekarze przeszkoleni w pisaniu wniosków bywają mentorami dla młodych organizacji). W zamian organizacje chętnie dzielą się grantami lub zapraszają bibliotekę do udziału w swoich projektach.

Jak przygotować bibliotekę do aplikowania o granty?

Proces pisania wniosków w bibliotece jest podobny jak opisany wcześniej dla szkół, więc nie będziemy powielać wszystkich punktów. Zwróćmy uwagę na kilka specyficznych kwestii:

• Określ misję i wizję biblioteki – łatwiej pisać projekty, gdy wiemy, w którym kierunku biblioteka zmierza. Czy priorytetem jest cyfryzacja i nowe technologie, czy raczej działalność kulturalna i integracja społeczna? Mając jasno zdefiniowane cele strategiczne, wybierajmy projekty, które je realizują – to zapewni spójność i zwiększy szansę na wsparcie samorządu (który widzi, że biblioteka myśli strategicznie).
• Zgoda organizatora i rady – upewnij się, że np. wójt czy burmistrz wie o Waszych planach projektowych i je popiera, zwłaszcza jeśli wymaga to wkładu własnego z budżetu gminy lub późniejszego utrzymania rezultatów (np. nowego budynku). Często potrzebna jest uchwała rady gminy o zabezpieczeniu wkładu – miej to na uwadze, planuj z wyprzedzeniem.
• Buduj kompetencje zespołu – warto, by choć 1-2 pracowników biblioteki przeszło szkolenia z pozyskiwania funduszy (wiele wojewódzkich bibliotek organizuje takie warsztaty, także FRSI ma poradniki). Piszcie wnioski zespołowo – np. jedna osoba od formaliów, inna od opisów merytorycznych, księgowy do budżetu. To odciąża dyrektora i rozwija personel.
• Ewaluacja i promocja rezultatów – w projektach bibliotek dobrze widziane jest, gdy wykażemy, jak zmierzymy sukces (liczba nowych czytelników, wzrost wypożyczeń, ocena satysfakcji uczestników warsztatów itp.) oraz jak upowszechnimy rezultaty (np. publikacja, konferencja, film z podsumowaniem). To pokazuje profesjonalizm i zwiększa wiarygodność w oczach grantodawcy.
• Synergia projektów – starajcie się łączyć różne fundusze dla komplementarnego efektu. Przykład: z NPRCz Priorytet 2 zdobyliście środki na remont biblioteki – jednocześnie złóżcie wniosek do fundacji bankowej na wyposażenie kącika dla dzieci i do MKiDN na wydarzenia otwierające nową bibliotekę. Każdy fundusz sfinansuje inny element, a razem da to spektakularny rezultat. Warto wspominać we wnioskach o innych pozyskanych grantach (świadczy to, że biblioteka jest aktywna i potrafi efektywnie mnożyć korzyści).

Na koniec – bądźcie cierpliwi i nie zrażajcie się porażkami. Świat dotacji bywa nieprzewidywalny. Czasem świetny projekt przegra, bo zabrakło punktu do dofinansowania; czasem przeciwnie – dostaniecie grant niespodziewanie. Ważne, by wyciągać wnioski, uczyć się na błędach i próbować dalej. Wiele bibliotek przyznaje, że dopiero za drugim czy trzecim podejściem udaje się zrealizować wymarzony projekt, ale warto było próbować.

Zakończenie

Biblioteka publiczna, choć utrzymywana przez samorząd, w obecnych czasach nie powinna polegać wyłącznie na środkach z budżetu lokalnego. Różnorodność grantów i dotacji sprawia, że przy odrobinie determinacji można zdobyć fundusze na niemal każdy aspekt działalności bibliotecznej: od zakupu książek, przez wydarzenia dla czytelników, aż po wielomilionowe inwestycje w infrastrukturę.

Dzięki zewnętrznym środkom biblioteki stają się nowoczesne, atrakcyjne i aktywne. Przyciągają nowych użytkowników, poszerzają ofertę (np. o zajęcia makerspace, kluby dyskusyjne, kursy językowe), pełnią funkcje, o jakich kiedyś nawet nie myślały. To wszystko przekłada się na wzmocnienie pozycji biblioteki w społeczności – mieszkańcy widzą, że biblioteka się rozwija i odpowiada na ich potrzeby, a władze lokalne chętniej inwestują własne środki, gdy widzą sukcesy grantowe.

Podsumowując: nie bójmy się sięgać po granty i dotacje dla bibliotek. Każda – nawet najmniejsza – biblioteka może znaleźć program odpowiedni dla siebie. Kluczem jest dobry pomysł, partnerzy do współpracy i wytrwałość w zdobywaniu wiedzy o funduszach. Pamiętajmy też o dzieleniu się dobrymi praktykami z innymi bibliotekami – wspólnie tworzymy sieć, w której przepływ informacji o możliwościach finansowania jest bezcenny.

Mamy nadzieję, że to kompendium pomoże Wam – Bibliotekarzom i Przyjaciołom Bibliotek – w realizacji wspaniałych projektów. Powodzenia w pozyskiwaniu grantów i niech Wasze biblioteki rozkwitają ku radości czytelników!