Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności, w skrócie KPO, to ogromny program inwestycji i reform mający na celu odbudowę gospodarki po pandemii COVID-19 oraz wzmocnienie jej odporności na przyszłe kryzysy. Polska w ramach tego planu ma otrzymać znaczne środki (łącznie ok. 158 mld zł, z czego większość w formie dotacji, a reszta jako pożyczki preferencyjne) na projekty realizowane do 2026 roku. KPO składa się z pięciu głównych obszarów tematycznych inwestycji (tzw. komponentów) oraz jednego komponentu dotyczącego poprawy funkcjonowania instytucji. Te obszary tematyczne to: A. Odporność i konkurencyjność gospodarki, B. Zielona energia i zmniejszenie energochłonności, C. Transformacja cyfrowa, D. Efektywność, dostępność i jakość ochrony zdrowia, E. Zielona inteligentna mobilność. W praktyce obejmują one bardzo szeroki zakres działań – od tworzenia nowych miejsc pracy i żłobków, przez inwestycje w czystą energię i koleje, po cyfryzację usług publicznych i modernizację szpitali.
Dotacje KPO dostępne dla organizacji pozarządowych
Choć wiele funduszy z KPO kierowanych jest do instytucji publicznych, przedsiębiorstw czy samorządów, to organizacje pozarządowe (NGO) także mogą korzystać z wybranych ścieżek finansowania. NGO zostały wymienione jako jedni z potencjalnych beneficjentów KPO – zwłaszcza tam, gdzie realizacja reform i inwestycji wymaga udziału społeczności lokalnych, edukacji, działań prospołecznych czy innowacji społecznych. W praktyce oznacza to, że w niektórych konkursach grantowych finansowanych z KPO organizacje mogą składać wnioski samodzielnie lub w partnerstwie, rywalizując o środki na realizację swoich projektów. Trzeba jednak wiedzieć, które komponenty KPO dają taką możliwość oraz jakie typy projektów są preferowane. Poniżej omawiamy najważniejsze obszary tematyczne KPO z perspektywy NGO oraz przykłady konkursów, w których organizacje pozarządowe mogą brać udział.
Edukacja i kompetencje cyfrowe – dofinansowanie z KPO dla Fundacji, Stowarzyszeń i Szkół
Transformacja cyfrowa (komponent C KPO) to nie tylko inwestycje w szybki Internet i e-usługi publiczne, ale także rozwój kompetencji cyfrowych społeczeństwa. Tutaj pojawiają się szanse dla NGO zajmujących się edukacją, szkoleniami czy wyrównywaniem szans. Przykładem jest program „e-Kompetencje” finansowany z KPO, w ramach którego w 2025 roku ogłoszono aż 5 konkursów na szkolenia z umiejętności cyfrowych dla różnych grup: urzędników, nauczycieli, obywateli oraz osób wykluczonych cyfrowo. Wnioski mogły składać m.in. organizacje pozarządowe samodzielnie lub w partnerstwie z samorządem. Celem było przeszkolenie setek tysięcy osób w podstawowych i zaawansowanych kompetencjach cyfrowych – od korzystania z e-usług publicznych po cyberbezpieczeństwo. NGO, które specjalizują się w edukacji dorosłych, szkoleń IT czy animacji lokalnej, mogły ubiegać się o takie granty, przygotowując projekty kursów i warsztatów. Innym przykładem w obszarze edukacji jest konkurs „E-materiały” ogłoszony z funduszy KPO na opracowanie cyfrowych materiałów dydaktycznych wspierających edukację włączającą – tu również adresatami były m.in. organizacje pozarządowe (obok instytucji oświatowych i firm). To pokazuje, że w zakresie edukacji KPO oferuje NGO dotacje zarówno na projekty twarde (wyposażenie pracowni, narzędzia e-learningowe), jak i miękkie (szkolenia, tworzenie treści edukacyjnych).
Cyfryzacja usług publicznych i społeczeństwo informacyjne dzięki KPO
KPO finansuje wiele inicjatyw związanych z cyfryzacją – od cyfrowej administracji po innowacje w ochronie zdrowia. Choć gros środków na cyfryzację trafia do instytucji rządowych i samorządowych (np. projekty informatyzacji urzędów, cyfrowe systemy w szpitalach), to organizacje społeczne mogą pełnić ważną rolę uzupełniającą. W obszarze e-zdrowia niektóre konkursy przewidują udział NGO jako partnerów (np. przy wdrażaniu rozwiązań telemedycznych w lokalnych społecznościach czy edukacji pacjentów z korzystania z Internetowego Konta Pacjenta). Dodatkowo, KPO promuje rozwój społeczeństwa obywatelskiego poprzez działania cyfrowe – dobrym przykładem jest konkurs „Dialog obywatelski” realizowany ze środków KPO, skierowany bezpośrednio do organizacji pozarządowych i federacji NGO. Jego celem jest wzmocnienie głosu organizacji obywatelskich w kształtowaniu polityk publicznych poprzez rozwój ich zdolności eksperckich i sieci współpracy. W 2025 roku w ramach tego konkursu przeznaczono 21 mln zł na dotacje dla NGO i ich sieci, co stanowi znaczący zastrzyk funduszy na rozwój kompetencji rzeczniczych sektora pozarządowego. Dzięki takim inicjatywom organizacje mogą uzyskać środki na projekty wzmacniające partycypację społeczną, konsultacje obywatelskie, działania strażnicze czy budowanie koalicji sektora NGO – wszystko to z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych i nowoczesnych platform komunikacji.
Ochrona środowiska i ekologia przy wsparciu Krajowego Planu Odbudowy
Zielona energia i działania na rzecz klimatu (komponent B KPO) to potężny filar Krajowego Planu Odbudowy. Finansuje on m.in. programy wymiany pieców i termomodernizacji domów, inwestycje w OZE (farmy wiatrowe, fotowoltaikę), rozwój technologii wodorowych czy projekty retencji wody. Większość z tych środków kierowana jest do jednostek publicznych, przedsiębiorstw lub osób indywidualnych (np. dotacje dla gospodarstw domowych na wymianę źródeł ciepła). Gdzie zatem miejsce dla NGO? Przede wszystkim w zadaniach związanych z edukacją ekologiczną, świadomością klimatyczną i lokalnymi inicjatywami prośrodowiskowymi. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) – jako instytucja wdrażająca część zielonych inwestycji KPO – organizuje konkursy, w których organizacje pozarządowe mogą zdobyć granty na projekty edukacji ekologicznej, adaptacji do zmian klimatu czy ochrony bioróżnorodności. Przykładowo, w drugiej połowie 2025 r. ogłoszony został nabór na projekty edukacji klimatycznej i ochrony zasobów wodnych, gdzie NGO (oraz instytucje naukowe czy samorządy) mogły aplikować o środki na lokalne kampanie informacyjne, warsztaty dla mieszkańców, akcje sadzenia zieleni czy tworzenie materiałów edukacyjnych o zmianach klimatu. Tego typu miękkie działania są idealną przestrzenią dla organizacji społecznych, które potrafią dotrzeć do mieszkańców i zaangażować ich w proekologiczne aktywności. Ponadto, pewne inwestycje infrastrukturalne wspierane z KPO również dopuszczają udział organizacji – np. projekty związane z budownictwem społecznym i energooszczędnym. W ramach inwestycji B3.5.1 KPO przewidziano dotacje na tworzenie mieszkań treningowych, chronionych czy mieszkań na wynajem dla osób o niskich dochodach – tu organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej i mieszkalnictwa znalazły się w gronie podmiotów uprawnionych do aplikowania (obok gmin i spółek komunalnych). Taka organizacja mogła zatem otrzymać grant na współtworzenie mieszkań wspomaganych dla osób w trudnej sytuacji, pokrywający część kosztów inwestycji pod warunkiem zapewnienia efektu społecznego (dostępność lokali dla określonych grup).
Zdrowie i usługi społeczne – środki z KPO
W sektorze ochrony zdrowia KPO przewiduje ogromne inwestycje – zakup sprzętu dla szpitali, modernizację oddziałów, szkolenia dla personelu, cyfryzację dokumentacji medycznej itp. Bezpośrednimi beneficjentami tych funduszy są głównie podmioty lecznicze (szpitale, przychodnie) zarządzane przez samorządy lub państwo. Dla typowej fundacji czy stowarzyszenia zdrowotnego możliwości pozyskania dotacji z KPO wprost na własne projekty medyczne są ograniczone. Nie oznacza to jednak, że NGO są całkiem poza grą w obszarze zdrowia. Organizacje prowadzące placówki lecznicze lub opiekuńcze (np. hospicja, ośrodki rehabilitacji, poradnie terapeutyczne) powinny śledzić konkursy ogłaszane przez Ministerstwo Zdrowia – jeśli ich podmioty lecznicze spełniają kryteria (np. są częścią tzw. sieci szpitali), mogą wnioskować o dofinansowanie na transformację cyfrową czy doposażenie. Ponadto NGO mogą pełnić rolę partnerów w projektach zdrowotnych finansowanych z KPO, np. przy kampaniach profilaktycznych, programach szczepień czy teleopieki – tam, gdzie niezbędne jest dotarcie do społeczności lokalnej i budowanie zaufania pacjentów. W obszarze usług społecznych i włączenia społecznego KPO oferuje kilka ciekawych możliwości. Jedną z nich jest wsparcie rozwoju opieki nad dziećmi do lat 3. W ramach komponentu A (odporność gospodarki) przewidziano inwestycję w rozbudowę sieci żłobków i klubów dziecięcych – i tutaj właśnie organizacje pozarządowe mogą zdobyć dotację na utworzenie nowych miejsc opieki dla maluchów. Program MALUCH+ na lata 2022-2029 został zasilony środkami z KPO: fundacje, stowarzyszenia czy inne podmioty (poza samorządami) mogły otrzymać dofinansowanie w wysokości ok. 12,4 tys. zł na każde nowo tworzone miejsce w żłobku lub klubie dziecięcym. Co ważne, środki z KPO dla NGO w tym programie można było przeznaczyć na adaptację pomieszczeń, dostosowanie ich do potrzeb małych dzieci (remonty, wyposażenie kuchni, łazienek, zapewnienie bezpieczeństwa ppoż.), aby otworzyć nowy żłobek lub punkt opieki. Takie dofinansowanie znacząco ułatwia organizacjom pozarządowym uruchomienie własnej placówki opiekuńczej, szczególnie w miejscach, gdzie brakuje miejsc w publicznych żłobkach. Oprócz inwestycji w infrastrukturę żłobkową, program oferuje również wsparcie kosztów funkcjonowania tych nowych placówek przez pierwsze 36 miesięcy, co pomaga NGO pokryć pensje opiekunów czy wyżywienie dzieci w początkowym okresie działalności. Dzięki temu KPO przyczynia się do zwiększenia dostępności opieki żłobkowej, a organizacje pozarządowe stają się ważnym partnerem państwa w realizacji tego celu.
