Statut to fundament każdej organizacji pozarządowej – zarówno fundacji, jak i stowarzyszenia. Określa cele, zasady działania oraz strukturę organów, dzięki czemu pełni funkcję „konstytucji” danej jednostki. Jeśli chcesz wiedzieć, jaki jest idealny statut dla fundacji lub stowarzyszenia, koniecznie przeczytaj poniższy poradnik. Omówimy kluczowe elementy, które powinien on zawierać, oraz wskazówki dotyczące przygotowania dokumentu spełniającego wymagania prawne i ułatwiającego codzienne funkcjonowanie organizacji.
Dlaczego statut jest tak ważny?
Statut stanowi podstawę prawną i organizacyjną działania NGO. Bez jasno sformułowanych zapisów i określonego celu trudno o skuteczne zarządzanie. Idealny statut nie tylko precyzuje prawa i obowiązki członków organizacji, lecz także pozwala na utrzymanie klarownej struktury w dłuższej perspektywie czasowej. Dobrze przygotowany dokument:
- Zapewnia stabilność prawną i finansową organizacji.
- Ułatwia staranie się o granty i dotacje, ponieważ instytucje finansujące chcą wiedzieć, jak NGO jest zorganizowana.
- Określa kompetencje poszczególnych organów i wpływa na sprawne podejmowanie decyzji.
Warto zainwestować czas oraz w razie potrzeby skonsultować się z prawnikiem, aby mieć pewność, że dokument spełnia wszelkie wymogi prawne oraz odpowiada potrzebom organizacji.
Różnice między statutem fundacji a statutem stowarzyszenia
Choć wiele zapisów może być zbliżonych, istnieją istotne różnice wynikające z charakteru prawnego obu form NGO:
- Fundacja
- Powoływana jest przez fundatora (lub fundatorów), który wnosi tzw. fundusz założycielski (majątek).
- Celem fundacji może być działalność społecznie lub gospodarczo użyteczna, np. kulturalna, naukowa, oświatowa czy pomocowa.
- Fundacja nie ma członków w rozumieniu stowarzyszenia – jej podstawą jest kapitał.
- Stowarzyszenie
- Tworzone jest przez grupę co najmniej siedmiu osób fizycznych mających wspólne cele.
- Zrzesza członków, którzy dobrowolnie decydują się działać w ramach danej organizacji.
- Finansowanie stowarzyszenia opiera się głównie na składkach członkowskich, darowiznach i dotacjach.
Mimo różnic, głównym zadaniem statutu jest stworzenie przejrzystych zasad zarządzania, dzięki którym organizacja będzie mogła skutecznie realizować swoje cele.
Kluczowe elementy idealnego statutu
1. Nazwa, siedziba i obszar działania
Pierwszy punkt dokumentu powinien wskazywać oficjalną nazwę fundacji lub stowarzyszenia, a także adres siedziby. Określenie obszaru działania (np. lokalny, krajowy czy międzynarodowy) pomoże w planowaniu przyszłych projektów i współpracy z innymi podmiotami.
2. Cele i formy działalności
Precyzyjnie zdefiniuj, co chcesz osiągnąć i w jaki sposób. Czy Twoja organizacja zamierza promować edukację, wspierać osoby wykluczone społecznie, rozwijać kulturę i sztukę, a może działać na rzecz ochrony środowiska? Pamiętaj, aby te zapisy były zgodne z celami określonymi w ustawie o fundacjach bądź stowarzyszeniach.
3. Organy i ich kompetencje
Statut powinien uwzględniać strukturę zarządzania, w tym:
- Zarząd (kto go tworzy, jak się go powołuje i odwołuje, jakie ma kompetencje).
- Radę Fundacji lub Komisję Rewizyjną (jeśli dotyczy), która sprawuje funkcję nadzorczą.
- Walne Zebranie Członków (w przypadku stowarzyszeń) jako najwyższą władzę.
Jasno określ zakres odpowiedzialności poszczególnych organów i tryb podejmowania decyzji.
4. Członkostwo (dla stowarzyszeń)
Jeśli tworzysz statut stowarzyszenia, musisz uwzględnić:
- Tryb przyjmowania nowych członków.
- Prawa i obowiązki osób należących do organizacji.
- Zasady wykluczania i występowania członków ze stowarzyszenia.
W fundacji nie występuje członkostwo w rozumieniu stowarzyszenia, jednak statut może określać np. rolę wolontariuszy lub przyjaciół fundacji wspierających jej cele.
5. Majątek i gospodarka finansowa
Bez względu na formę organizacji ważne jest, aby w statucie zapisać źródła finansowania (np. składki członkowskie, darowizny, granty, dotacje) oraz sposoby dysponowania środkami. Dla fundacji kluczowy będzie fundusz założycielski, zaś dla stowarzyszenia – składki i ewentualnie inne formy wsparcia finansowego.
6. Sposób reprezentowania organizacji
W statucie należy wskazać, kto i w jakim zakresie reprezentuje organizację na zewnątrz. Zazwyczaj jest to zarząd, który może podejmować decyzje w imieniu NGO i podpisywać umowy.
7. Zmiana statutu i rozwiązanie organizacji
Na wypadek konieczności dostosowania statutu do zmieniających się realiów, powinieneś zawrzeć jasne reguły jego zmiany (np. wymóg uchwały Walnego Zebrania większością 2/3 głosów). Określ także procedurę rozwiązania fundacji lub stowarzyszenia oraz sposób podziału majątku w takiej sytuacji.
Dobre praktyki przy pisaniu statutu
- Konsultacja z ekspertem: jeśli nie czujesz się pewnie w zakresie przepisów prawnych, skonsultuj się z prawnikiem lub doświadczonym doradcą NGO.
- Jasny, przejrzysty język: statut będzie czytany zarówno przez organy rejestrowe, jak i członków Twojej organizacji, więc unikaj zbyt skomplikowanych sformułowań.
- Dostosowanie do konkretnych potrzeb: nie korzystaj ślepo z wzorów znalezionych w Internecie. Owszem, mogą stanowić inspirację, ale pamiętaj, że każda organizacja ma swoją specyfikę.
- Aktualizacje i zmiany: jeśli sytuacja organizacji ewoluuje, statut powinien zostać zaktualizowany. Proces zmiany statutu musi być jednak zgodny z zapisami już w nim zawartymi.
Gdzie szukać wsparcia i rzetelnych informacji?
- Portal NGO (poradnik.ngo.pl) – zawiera praktyczne artykuły, wzory dokumentów i poradniki dotyczące tworzenia oraz zmiany statutów organizacji pozarządowych.
- Serwis Rzeczypospolitej Polskiej – oficjalne informacje na temat procedur zakładania fundacji i stowarzyszeń oraz obowiązujących przepisów.
- Narodowy Instytut Wolności (NIW) – instytucja zajmująca się wspieraniem i rozwojem społeczeństwa obywatelskiego, w tym szkoleniami i poradami dla NGO.
Podsumowanie – porządny statut to nic trudnego
Idealny statut dla fundacji czy stowarzyszenia to dokument dopasowany do konkretnych celów i potrzeb Twojej organizacji, a jednocześnie spełniający wymogi prawne. Właściwa konstrukcja i przejrzyste zapisy ułatwiają nie tylko codzienne zarządzanie, ale też budowanie wiarygodności w oczach grantodawców, darczyńców i instytucji publicznych. Pamiętaj, że statut powinien ewoluować wraz z rozwojem Twojego NGO, dlatego warto regularnie sprawdzać, czy jest nadal aktualny i skutecznie wspiera realizację misji organizacji.
Dzięki dobrze napisanemu statutowi, fundacja bądź stowarzyszenie zyskuje stabilny fundament prawny i organizacyjny, co przekłada się na efektywne działania, sprawne pozyskiwanie środków oraz długofalowy rozwój w wybranym obszarze działalności.
