Decyzja o założeniu fundacji lub stowarzyszenia wiąże się z koniecznością precyzyjnego określenia, jakie cele będzie realizować i w jaki sposób będzie działać. To kluczowy element statutu, który stanowi fundament prawny i organizacyjny każdej NGO. Poniżej przedstawiamy wskazówki, jak wybrać cele i sposoby działania organizacji, by statut był zarówno zgodny z prawem, jak i możliwy do realizacji w praktyce.
1. Dlaczego cele i sposoby działania są tak ważne?
- Definiują tożsamość organizacji
W statucie opisujemy misję i zakres aktywności, co wpływa na wizerunek NGO i jej rozpoznawalność. Jeśli organizacja ma np. wspierać edukację ekologiczną, będzie kształtować projekty wokół kwestii środowiskowych. - Wyznaczają prawne ramy
Zarówno fundacja, jak i stowarzyszenie muszą działać w ramach celów statutowych. Wszelkie projekty czy działania muszą mieć bezpośredni związek z założeniami opisanymi w dokumencie. - Wpływają na finanse
Grantodawcy i sponsorzy często sprawdzają, czy planowane projekty pokrywają się ze statutowymi celami. Działania, które ich nie odzwierciedlają, mogą nie otrzymać finansowania.
2. Od czego zacząć? Analiza potrzeb i wizja założycieli
a) Zidentyfikuj problemy i potrzeby
Na początku warto zastanowić się, jaką lukę społeczną organizacja chce wypełnić. Czy chodzi o:
- Pomoc osobom niepełnosprawnym,
- Rozwój kulturalny dzieci i młodzieży,
- Ochronę środowiska i edukację ekologiczną,
- Promocję sportu i aktywności fizycznej,
- Działania naukowo-badawcze?
Zrozumienie potrzeb lokalnej społeczności lub branży, w której NGO ma działać, pomoże określić konkretny cel (lub cele) statutowy.
b) Określ zakres zainteresowań założycieli
Zespół inicjatywny powinien też przeanalizować, czym faktycznie chce się zajmować, jakie posiada kompetencje i doświadczenie. Jeśli założyciele są np. pasjonatami kultury ludowej, to cel statutowy powinien to uwzględniać (np. „ochrona i promocja dziedzictwa folklorystycznego”).
3. Formułowanie celów statutowych – jak to robić poprawnie?
a) Zwięzłość i konkrety
Najlepiej unikać zbyt ogólnych, nieprecyzyjnych fraz typu „poprawa bytu społeczności”. Bardziej czytelne będzie:
- „Rozwijanie edukacji kulturalnej wśród dzieci i młodzieży przez organizację warsztatów muzycznych i teatralnych.”
- „Wspieranie działań proekologicznych poprzez kampanie informacyjne i tworzenie ścieżek przyrodniczych.”
Dzięki temu łatwiej pokazać, że działania NGO faktycznie realizują statut, co ułatwia m.in. rozliczanie projektów przed grantodawcami.
b) Elastyczność vs. zawężone cele
Warto wyważyć stopień szczegółowości. Jeśli cele są zbyt wąskie, później może zabraknąć przestrzeni na rozwijanie nowych obszarów działalności (np. organizacja sportowa chciałaby w przyszłości robić eventy kulturalne). Z kolei zbyt szerokie cele mogą sprawiać wrażenie braku jasnego profilu organizacji i utrudniać zdobywanie wsparcia (m.in. grantodawcy wolą konkretne misje).
4. Jak opisać „sposoby działania” w statucie?
Sposoby działania to z kolei zapis, w jaki sposób organizacja będzie realizować cele statutowe. Może obejmować:
- Organizowanie szkoleń, konferencji, warsztatów.
- Wydawanie publikacji, prowadzenie kampanii informacyjnych.
- Współpracę z instytucjami publicznymi i prywatnymi.
- Udzielanie stypendiów, grantów, nagród (jeśli statut na to pozwala).
- Prowadzenie działalności gospodarczej (o ile jest to dozwolone w statucie), z przeznaczeniem przychodów na cele statutowe.
Podczas pisania tej sekcji dobrze jest zadbać, by statut nie blokował przyszłych inicjatyw. Zamiast wpisywać np. „Organizacja jedynie letnich warsztatów muzycznych”, lepiej sformułować to szerzej: „organizowanie warsztatów artystycznych i edukacyjnych w różnych formach (np. letnie plenery, spotkania weekendowe)”.
5. Zasady pisania statutu: kwestie formalne i przykłady
- Język prawny, ale zrozumiały: Statut to dokument prawniczy, jednak warto unikać zbędnego żargonu. Spójne i jasne sformułowania pomogą w razie kontroli lub sporu interpretacyjnego.
- Układ rozdziałów: Przyjęta praktyka – cele organizacji, sposoby działania, organy (zarząd, komisja rewizyjna), majątek i gospodarka finansowa, zmiany statutu, likwidacja.
- Konsultacja z prawnikiem lub doradcą NGO: Choć nie zawsze konieczna, może uchronić przed błędami, np. zbytnim ograniczeniem działań w przyszłości.
6. Co się stanie, jeśli statut stanie się nieadekwatny?
Zmiana celów lub sposobów działania w przyszłości jest możliwa, ale wymaga formalnej poprawki statutu (uchwały władz organizacji – w fundacji stosownej decyzji zarządu/fundatora, w stowarzyszeniu uchwały walnego zebrania). Taka zmiana musi być również zgłoszona do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).
Z tego powodu w momencie zakładania organizacji lepiej określić cele i sposoby działania „z pewnym zapasem” — tak, by w przyszłości nie trzeba było zbyt często nowelizować statutu.
7. Praktyczne wskazówki na koniec
- Zachowaj równowagę między szczegółowością a elastycznością. Nie opisuj dosłownie wszystkich możliwych aktywności (np. „cotygodniowe spotkania w sali parafialnej”) — lepiej ogólnie wskazać „organizowanie spotkań i warsztatów w celu edukacji kulturowej”.
- Podpórka w misji organizacji: Jeśli organizacja kładzie nacisk na rozwój społeczeństwa obywatelskiego, główne cele powinny to odzwierciedlać w konkretnych słowach kluczowych (np. „aktywizacja społeczna”, „wzmacnianie kompetencji obywatelskich”).
- Rozważ scenariusze rozwoju (np. prowadzenie działalności gospodarczej) już na starcie. Lepiej ująć w statucie możliwość prowadzenia takiej działalności (wymienione PKD), by w razie potrzeby nie tracić czasu na kolejne zmiany.
Można uprościć jeszcze bardziej? Z pełną odpowiedzialnością – tak!
Jeśli cały ten proces wydaje Ci się skomplikowany – spokojnie, możemy przeprowadzić go za Ciebie. W Grantowo mamy zespół ekspertów, którzy na podstawie krótkiego wywiadu przygotują kompletny statut Twojej organizacji, skracając czas i koszty do absolutnego minimum. Mamy na koncie już kilkadziesiąt dopracowanych statutów dla fundacji i stowarzyszeń, więc doskonale wiemy, które elementy są kluczowe, a co można usprawnić. Dzięki temu możesz skupić się na misji swojej NGO, zostawiając żmudne formalności nam.
