Odpowiedzialność cywilna członków zarządu fundacji, czyli dobre wieści!
Fundacja, jako odrębna osoba prawna, co do zasady odpowiada za swoje zobowiązania własnym majątkiem. Członkowie zarządu nie ponoszą automatycznie odpowiedzialności za długi fundacji, ale w pewnych sytuacjach mogą odpowiadać cywilnie za wyrządzone szkody. Jeśli członek zarządu poprzez swoje działania lub zaniechania działa na szkodę fundacji – na przykład zawierając niekorzystne umowy lub naruszając statut – może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą wobec fundacji na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego. Odpowiedzialność ta ma charakter deliktowy (za czyn niedozwolony), ponieważ opiera się na winie i wyrządzeniu szkody. Ponadto niewłaściwe zarządzanie majątkiem fundacji, które doprowadzi do jej niewypłacalności, może skutkować odpowiedzialnością wobec wierzycieli fundacji – wierzyciele mogą dochodzić roszczeń od członków zarządu, jeśli majątek fundacji nie pokrywa jej długów. Innymi słowy, jeżeli na skutek rażących błędów zarządu fundacja nie jest w stanie spłacić swoich zobowiązań, sąd może uznać, że członkowie zarządu odpowiadają wobec wierzycieli za powstałą szkodę. Warto podkreślić, że odpowiedzialność cywilna ma charakter osobisty – członek zarządu odpowiada swoim własnym majątkiem za wyrządzone szkody (nie ma tu ograniczenia kwotowego, odpowiada „pełnym majątkiem” za dane roszczenie odszkodowawcze). Roszczeń tych mogą dochodzić zarówno sama fundacja (gdy np. żąda naprawienia szkody wyrządzonej przez członka zarządu), jak i osoby trzecie poszkodowane działaniem zarządu.
Odpowiedzialność podatkowa i finansowa (publicznoprawna), czyli złe wieści!
Poza odpowiedzialnością cywilną istnieje również szczególny reżim odpowiedzialności finansowej wobec państwa, zwłaszcza za zaległości podatkowe organizacji. Polskie prawo (Ordynacja podatkowa) przewiduje, że jeśli fundacja nie ureguluje swoich zobowiązań podatkowych, członkowie jej zarządu mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności całym swoim majątkiem za te zaległości. Zgodnie z art. 116a §1 Ordynacji podatkowej, za zaległości podatkowe osób prawnych (innych niż spółki kapitałowe wymienione w art. 116) odpowiadają solidarnie członkowie organów zarządzających, bez ograniczenia kwotowego, czyli właśnie „pełnym majątkiem”. Odpowiedzialność ta ma charakter solidarny – urząd skarbowy może dochodzić całości lub części długu od dowolnego członka zarządu, a oni między sobą odpowiadają wspólnie. Co ważne, ta odpowiedzialność jest uruchamiana dopiero, gdy egzekucja z majątku samej fundacji okaże się nieskuteczna.
Należy podkreślić, że pełnienie funkcji społecznie (bez wynagrodzenia) nie zwalnia z ryzyka – nawet nieodpłatny członek zarządu może odpowiadać za zaległości podatkowe fundacji. Ustawodawca przewidział jednak możliwości uwolnienia się od tej odpowiedzialności. Analogicznie jak w przypadku spółek, członek zarządu fundacji może uniknąć osobistej odpowiedzialności podatkowej, jeśli wykaże jedną z przesłanek określonych w Ordynacji. Przykładowo, nie będzie odpowiadał za długi podatkowe fundacji, jeżeli terminowo zgłoszono wniosek o restrukturyzację lub upadłość, zatwierdzono układ z wierzycielami albo wykaże, że niezgłoszenie wniosku nastąpiło bez jego winy! Alternatywnie może wskazać majątek fundacji, z którego zaległości mogą zostać zaspokojone w znacznej części (co również zwalnia go z odpowiedzialności).
Poza zaległościami podatkowymi, członkowie zarządu mogą ponosić odpowiedzialność także za inne zobowiązania publicznoprawne fundacji – np. za nieopłacone składki na ZUS czy inne daniny – na podobnych zasadach. Reasumując, w sferze zobowiązań publicznoprawnych zarząd fundacji może odpowiadać całym swoim prywatnym majątkiem (pełną odpowiedzialnością majątkową) za długi fundacji, jeżeli spełnione są określone prawem przesłanki.
Odpowiedzialność karna członków zarządu
Członkowie zarządu fundacji muszą także liczyć się z odpowiedzialnością karną w razie popełnienia przestępstw lub wykroczeń związanych z zarządzaniem organizacją. Pełnienie funkcji w zarządzie nie chroni przed konsekwencjami karnymi – przeciwnie, osoba decyzyjna w fundacji może odpowiadać za czyny zabronione popełnione w związku z jej działalnością. Przykładowe przestępstwa, za które mogą odpowiadać członkowie zarządu fundacji, to m.in.: przywłaszczenie mienia fundacji (np. wydatkowanie środków fundacji na cele prywatne – odpowiada za to art. 284 Kodeksu karnego), działanie na szkodę wierzycieli (np. ukrywanie majątku fundacji przed wierzycielami – art. 300 Kodeksu karnego), fałszowanie dokumentów (np. podrobienie podpisu na umowie lub sfabrykowanie sprawozdania – art. 270 KK) czy naruszenie zasad rachunkowości (np. nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych – sankcje karne przewiduje art. 77 ustawy o rachunkowości). Ponadto, jeżeli fundacja korzysta ze środków publicznych, wydatkowanie ich niezgodnie z przeznaczeniem może stanowić przestępstwo niegospodarności. Członkowie zarządu mogą też ponosić odpowiedzialność za inne czyny, takie jak uchylanie się od opodatkowania, składanie fałszywych oświadczeń w dokumentacji finansowej czy niewywiązywanie się z obowiązków sprawozdawczych, jeśli wyczerpują one znamiona czynów zabronionych w Kodeksie karnym skarbowym lub innych ustawach.
W przypadku odpowiedzialności karnej, sankcje dotykają już bezpośrednio osoby sprawcy (członka zarządu). Mogą to być grzywny, kary ograniczenia lub pozbawienia wolności, a także środki karne (np. zakaz zajmowania określonych stanowisk). Wymierzone grzywny czy nawiązki również obciążają osobisty majątek sprawcy. Tym samym, choć nie mówimy tu o „odpowiedzialności majątkowej za długi fundacji”, to ewentualne kary finansowe lub obowiązki naprawienia szkody muszą zostać pokryte z majątku własnego winnego członka zarządu.
Czy zarząd odpowiada swoim majątkiem?
Co do zasady nie ponosi on nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania fundacji, ponieważ fundacja ma własną osobowość prawną i samodzielnie odpowiada za długi. Jednak członkowie zarządu nie są całkowicie zwolnieni z ryzyka – w określonych sytuacjach prawo przewiduje ich osobistą odpowiedzialność, praktycznie nieograniczoną wartością posiadanego majątku. Dotyczy to zwłaszcza odpowiedzialności podatkowej, gdzie przepisy wprost mówią o odpowiedzialności całym majątkiem za zaległości fundacji. Również w sferze cywilnej i karnej członek zarządu, który swoim zawinionym działaniem spowoduje szkodę lub złamie prawo, odpowiada indywidualnie – a więc konsekwencje (np. obowiązek zapłaty odszkodowania czy grzywny) będzie pokrywał ze swoich środków. Pełnienie funkcji w zarządzie fundacji jest zatem zaszczytem, ale wiąże się też z ryzykiem. Dlatego tak ważne jest, aby członkowie zarządu zarządzali fundacją rzetelnie, zgodnie z prawem i przejrzyście. Świadomość zakresu odpowiedzialności – cywilnej, podatkowej i karnej – pozwala unikać sytuacji, w których prywatny majątek członków zarządu mógłby być zagrożony.
