Fundacje i stowarzyszenia to najpopularniejsze formy prawne organizacji pozarządowych w Polsce. Choć obie działają na rzecz realizacji społecznych, edukacyjnych, kulturalnych czy charytatywnych celów, różnią się pod względem struktury, sposobu zarządzania, źródeł finansowania oraz procesu zakładania. Wybór między fundacją a stowarzyszeniem to ważna decyzja, dlatego w tym artykule dokładnie omówimy te różnice, aby pomóc Ci podjąć odpowiednią decyzję dotyczącą formy prawnej dla Twojej organizacji.
Definicja stowarzyszenia i fundacji
Stowarzyszenie
Stowarzyszenie to zrzeszenie co najmniej siedmiu osób, które dążą do realizacji wspólnego celu. Jego działalność opiera się na zasadach dobrowolności, samorządności i braku dążenia do zysku. Członkowie stowarzyszenia mogą pochodzić z różnych środowisk, ale łączy ich wspólny cel, którym może być zarówno ochrona środowiska, promocja kultury, jak i rozwój sportu.
Podstawą prawną działalności stowarzyszeń jest Prawo o stowarzyszeniach, które szczegółowo reguluje ich zakładanie, działalność i likwidację. Stowarzyszenia mogą działać na różnych poziomach, od lokalnych inicjatyw po duże krajowe i międzynarodowe projekty. Co ważne, stowarzyszenia mogą prowadzić działalność gospodarczą, ale jej zysk musi być w pełni przeznaczony na cele statutowe, co gwarantuje, że organizacja działa w interesie publicznym, a nie dla zysku swoich członków.
Przydatne źródła:
Fundacja
Fundacja to forma organizacji pozarządowej, która powstaje w wyniku decyzji jednej lub kilku osób (fundatorów) o przekazaniu określonego majątku na rzecz realizacji celów społecznie użytecznych. Zasadniczą różnicą w stosunku do stowarzyszeń jest fakt, że fundacja nie ma członków – jej działalność opiera się na zarządzie, który działa zgodnie z wolą fundatora, określoną w statucie fundacji.
Fundacja działa na podstawie Ustawy o fundacjach z 1984 roku. Cele fundacji muszą być społecznie lub gospodarczo użyteczne, np. ochrona zdrowia, rozwój nauki, edukacja, kultura i sztuka, czy działalność charytatywna. Fundacja może również prowadzić działalność gospodarczą, ale podobnie jak w przypadku stowarzyszeń, zyski muszą być przeznaczone na cele statutowe, a nie na korzyść fundatora.
Przydatne źródła:
Sposób zakładania
Stowarzyszenie
Aby założyć stowarzyszenie, potrzeba minimum siedmiu osób, które chcą działać na rzecz wspólnego celu. Proces zakładania stowarzyszenia obejmuje zorganizowanie zebrania założycielskiego, na którym członkowie przyjmują statut organizacji, wybierają zarząd oraz komisję rewizyjną. Ważne jest, aby statut był zgodny z obowiązującym prawem i precyzował cele, zasady działania oraz prawa i obowiązki członków.
Stowarzyszenia rejestrowane muszą złożyć wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Stowarzyszenie zostaje formalnie zarejestrowane po uzyskaniu wpisu w KRS, co daje mu osobowość prawną. Co ciekawe, istnieją również stowarzyszenia zwykłe, które nie muszą być rejestrowane w KRS, jednak ich możliwości działania są znacznie ograniczone, np. nie mogą prowadzić działalności gospodarczej.
Przydatne linki:
Fundacja
Fundacja powstaje na mocy aktu fundacyjnego, który najczęściej przybiera formę aktu notarialnego. Fundator wskazuje w nim cele fundacji oraz majątek, który zostaje przekazany na ich realizację. Majątek ten może mieć formę pieniężną, ale może obejmować również inne składniki, takie jak nieruchomości, papiery wartościowe czy ruchomości. Warto podkreślić, że fundacja nie może istnieć bez majątku, gdyż to właśnie środki finansowe umożliwiają realizację jej celów.
Podobnie jak stowarzyszenie, fundacja musi zostać zarejestrowana w KRS, aby uzyskać osobowość prawną. Proces rejestracji fundacji wiąże się z koniecznością sporządzenia statutu, który określa zasady działania fundacji, sposób zarządzania majątkiem oraz rolę fundatora. Fundator może zastrzec sobie pewne prawa, np. decydowanie o kluczowych zmianach w działalności fundacji.
Przydatne linki:
Cele działalności – co robią fundacje i stowarzyszenia?
Stowarzyszenie
Stowarzyszenie może działać w dowolnym celu, który jest zgodny z prawem i zapisany w statucie. Cele te mogą być zarówno publiczne, jak i wewnętrzne – stowarzyszenie może działać wyłącznie na rzecz swoich członków, np. promować wspólne zainteresowania czy pasje, ale może również realizować działania na rzecz szerokiej grupy odbiorców, np. organizować wydarzenia kulturalne, edukacyjne czy sportowe.
Działalność stowarzyszeń może obejmować różne obszary życia społecznego, od ochrony środowiska, przez promocję kultury, aż po działalność charytatywną. Stowarzyszenie może również prowadzić działalność gospodarczą, ale zysk z tej działalności musi być w całości przeznaczony na realizację celów statutowych. Dzięki temu stowarzyszenie może skutecznie łączyć działania na rzecz społeczności z mechanizmami finansowania, które zapewniają jego trwałość.
Więcej o celach stowarzyszeń:
Fundacja
Fundacja musi realizować cele społecznie lub gospodarczo użyteczne, które zostały wskazane przez fundatora. Może to być ochrona zdrowia, wspieranie edukacji, rozwój nauki i techniki, działalność charytatywna, promocja kultury czy ochrona środowiska. Co ważne, fundacja nie może działać na rzecz fundatora ani jego rodziny – jej cele muszą mieć charakter publiczny i służyć szerszej społeczności.
Fundacja, podobnie jak stowarzyszenie, może prowadzić działalność gospodarczą, jednak wszystkie zyski muszą być przeznaczone na realizację celów statutowych. W przypadku wyczerpania się środków finansowych, fundacja może być zmuszona do likwidacji, co odróżnia ją od stowarzyszenia, które opiera się na pracy członków, a nie na majątku.
Więcej o celach fundacji:
Zarządzanie fundacją lub stowarzyszeniem
Stowarzyszenie
Stowarzyszenia działają w oparciu o zasady demokracji wewnętrznej. Najwyższą władzę w stowarzyszeniu stanowi walne zebranie członków, które podejmuje kluczowe decyzje dotyczące działalności organizacji. Zarząd stowarzyszenia odpowiada za realizację tych decyzji, a jego działania są kontrolowane przez komisję rewizyjną, która jest organem nadzoru wewnętrznego.
Członkowie stowarzyszenia mają wpływ na działalność organizacji – mogą brać udział w walnym zgromadzeniu, głosować nad ważnymi decyzjami, a także pełnić funkcje w zarządzie lub komisji rewizyjnej. Dzięki temu stowarzyszenie zapewnia dużą przejrzystość w działaniu i pełną kontrolę nad realizacją celów statutowych przez wszystkich członków.
Więcej o zarządzaniu stowarzyszeniem:
Fundacja
Fundacja jest zarządzana przez zarząd, który podejmuje decyzje dotyczące jej działalności i realizacji celów statutowych. Fundator, w zależności od postanowień statutu, może zachować pewne uprawnienia kontrolne, np. decydować o kierunku działalności fundacji czy zmianach w statucie. W fundacji nie ma demokratycznego organu kontrolnego, jakim jest walne zebranie członków w stowarzyszeniu, co daje zarządowi większą autonomię.
Fundacje mogą, ale nie muszą, powoływać komisję rewizyjną czy radę fundacji, które pełnią funkcję nadzorczą. Jednak wielu fundatorów decyduje się na utworzenie takich organów, aby zapewnić przejrzystość i odpowiedzialność zarządu wobec celów fundacji.
Więcej o zarządzaniu fundacją:
Nadzór nad działalnością
Stowarzyszenie
Nadzór nad stowarzyszeniami sprawują starostowie lub prezydenci miast na prawach powiatu. Do ich zadań należy kontrolowanie, czy działalność stowarzyszenia jest zgodna z prawem i celami statutowymi. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, organ nadzorczy może wystąpić o likwidację stowarzyszenia. Stowarzyszenia muszą prowadzić pełną dokumentację swojej działalności, w tym ewidencję członków oraz sprawozdania finansowe, jeśli prowadzą działalność gospodarczą.
Więcej o nadzorze nad stowarzyszeniami:
Fundacja
Fundacje podlegają nadzorowi ze strony ministra właściwego ze względu na ich działalność (np. Minister Zdrowia w przypadku fundacji działających w ochronie zdrowia) oraz starostów, w zależności od miejsca siedziby. Fundacje są zobowiązane do składania corocznych sprawozdań z działalności do organu nadzorującego, co pozwala na bieżące monitorowanie, czy działalność fundacji jest zgodna z jej celami statutowymi.
Więcej o nadzorze nad fundacjami:
Możliwości finansowania – jak to zrobić w fundacji i stowarzyszeniu?
Stowarzyszenie
Stowarzyszenia mogą ubiegać się o dotacje publiczne, darowizny, a także prowadzić działalność gospodarczą. Warunkiem jest jednak przeznaczenie całości zysków na realizację celów statutowych, a nie na korzyść członków. Stowarzyszenia mogą również otrzymywać granty od fundacji, firm i instytucji publicznych, które wspierają działalność społeczną.
Więcej o finansowaniu stowarzyszeń:
Fundacja
Fundacje mogą ubiegać się o dotacje, granty oraz darowizny. Mogą również prowadzić działalność gospodarczą, ale zysk z tej działalności musi być przeznaczony na realizację celów statutowych. Fundacje, które uzyskały status organizacji pożytku publicznego (OPP), mogą także korzystać z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych.
Więcej o finansowaniu fundacji:
Podsumowanie – dopasuj do siebie i korzystaj!
Fundacje i stowarzyszenia, choć należą do trzeciego sektora, różnią się zasadniczo pod względem sposobu zakładania, zarządzania, nadzoru i finansowania. Wybór odpowiedniej formy organizacyjnej zależy od celów, jakie chcesz realizować, zasobów, które możesz przeznaczyć na działalność oraz sposobu, w jaki chcesz zarządzać organizacją. Obie formy mają swoje zalety i wady, dlatego warto dobrze przemyśleć tę decyzję i skorzystać z dostępnych źródeł.
Więcej informacji znajdziesz na stronach:
