Jakie granty i dotacje dla szkół prywatnych?

Prowadzenie szkoły niepublicznej (prywatnej) wiąże się nie tylko z pobieraniem czesnego od uczniów – takie placówki mogą również korzystać z różnorodnych form wsparcia finansowego ze strony państwa, samorządów i instytucji zewnętrznych. Wiele osób zaskakuje fakt, że szkoły prywatne także mogą otrzymywać dotacje i granty, choć często na nieco innych zasadach niż szkoły publiczne. W tym artykule omówimy, z jakich źródeł krajowych i lokalnych szkoła niepubliczna może uzyskać dofinansowanie, jakie warunki musi spełnić oraz podamy przykłady programów wspierających infrastrukturę, nauczanie, rozwój kadry czy projekty społeczne w szkołach prywatnych.

Podstawowe finansowanie szkół niepublicznych – dotacja oświatowa z gminy

Zanim przejdziemy do grantów w rozumieniu konkursów i projektów, warto wspomnieć o fundamentalnym źródle finansowania każdej szkoły niepublicznej – czyli o dotacji podmiotowej na uczniów, przyznawanej przez samorząd. W Polsce działa zasada, że niepubliczna szkoła realizująca program nauczania zgodny z wymogami (mająca tzw. uprawnienia szkoły publicznej) otrzymuje na każdego ucznia dotację z budżetu gminy (lub powiatu, w przypadku szkół ponadpodstawowych) w wysokości ustalonej ustawowo.

• Wysokość dotacji oświatowej: Zgodnie z Ustawą o finansowaniu zadań oświatowych, dotacja dla szkoły niepublicznej wynosi 100% kwoty, jaka przypada na ucznia danej kategorii w części oświatowej subwencji ogólnej dla JST – jeśli szkoła spełnia warunki (prowadzi obowiązkowe kształcenie i ma uprawnienia szkoły publicznej). W praktyce oznacza to, że np. niepubliczna szkoła podstawowa otrzymuje na każdego ucznia taką kwotę, jaka statystycznie przypada na ucznia szkoły publicznej w danej gminie (uwzględniając np. wagę subwencji na ucznia, która zależy od różnych czynników – etapu edukacji, orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego itp.). Jeśli szkoła niepubliczna nie realizuje obowiązku szkolnego (np. szkoła językowa, artystyczna bez uprawnień szkoły publicznej), przysługuje jej zwykle dotacja 50% takiej kwoty. Dotacja ta jest przekazywana co miesiąc (w 12 ratach w roku) na konto szkoły.
• Przeznaczenie dotacji: Środki z dotacji oświatowej mogą być wykorzystane wyłącznie na cele związane z działalnością edukacyjną szkoły – na kształcenie, wychowanie i opiekę nad uczniami, w tym profilaktykę, oraz na utrzymanie szkoły. W praktyce szkoła prywatna może z dotacji pokryć np. część wynagrodzeń nauczycieli, zakup wyposażenia dydaktycznego, bieżące opłaty administracyjne, materiały biurowe, czynsz za lokal, koszty obsługi uczniów itp. Ważne jest przestrzeganie tych ograniczeń – organy dotujące (samorządy) kontrolują wykorzystanie dotacji. Szkoła musi co roku składać rozliczenie, wykazując, że cała otrzymana kwota została spożytkowana na dozwolone ustawowo cele. Nie można finansować z dotacji wydatków niezwiązanych z edukacją lub zysku właściciela szkoły – dotacja ma charakter celowy.
• Warunki otrzymania dotacji: Aby niepubliczna szkoła otrzymywała dotację, musi przede wszystkim widnieć w ewidencji placówek niepublicznych prowadzonej przez samorząd oraz złożyć wniosek o dotację we właściwym terminie. Nowo powstała szkoła musi zgłosić się do spisu i uzyskać wpis (zwykle w starostwie lub urzędzie miasta). Następnie, zgodnie z przepisami, należy do 30 września roku poprzedzającego złożyć wniosek o udzielenie dotacji na kolejny rok (podając planowaną liczbę uczniów). Dzięki temu od stycznia nowego roku szkoła zacznie otrzymywać miesięczne transze dotacji. W trakcie roku szkoła przekazuje też samorządowi informacje aktualizujące o liczbie uczniów i ich frekwencji (zwykle wymaga się min. 50% obecności, by danego ucznia uwzględnić w dotacji). Należy też pamiętać o szczególnych przypadkach: np. dotacja na uczniów z orzeczeniem o kształceniu specjalnym musi być wykorzystana w całości na realizację zadań związanych z tym kształceniem (terapie, specjalistów, pomoce dydaktyczne dla niepełnosprawnych uczniów).
• Dotacja „za wynik” (efekt edukacyjny): Aktualne przepisy przewidują dodatkowe wsparcie dla szkół, których uczniowie osiągają kluczowe sukcesy edukacyjne. Przykładem jest jednorazowa dotacja dla szkoły ponadpodstawowej za każdego ucznia, który uzyskał świadectwo dojrzałości (zdał maturę) – tzw. dotacja za wynik matury. Podobnie szkoły zawodowe otrzymują dodatkowe środki za uczniów, którzy zdali egzamin zawodowy. Te bonusowe dotacje są wypłacane po udokumentowaniu wyników (np. po przedstawieniu kopii świadectw maturalnych przez szkołę). Choć nie są to duże kwoty w skali budżetu szkoły, stanowią pewną zachętę finansową za efekty kształcenia.

Dotacje oświatowe z gminy to podstawowy filar finansów większości szkół niepublicznych – często pokrywają znaczną część kosztów funkcjonowania (resztę dyrektorzy pokrywają z czesnego, darowizn, czasem działalności gospodarczej np. wynajmu pomieszczeń). Ale poza tym stałym mechanizmem, szkoły prywatne mogą sięgać po dodatkowe granty i dofinansowania projektowe, które omawiamy w dalszych częściach.

Krajowe programy i granty rządowe dla szkół niepublicznych

Ministerstwo Edukacji i Nauki (oraz inne resorty, np. cyfryzacji, funduszy europejskich) prowadzą różne programy dotacyjne skierowane do szkół i placówek edukacyjnych. Zwykle nie rozróżniają one mocno statusu szkoły – liczy się realizacja określonego celu. Jednak warunkiem często bywa, aby organ prowadzący szkołę (czyli podmiot prowadzący, np. fundacja, osoba fizyczna, spółka) był uprawniony do otrzymania środków publicznych i prowadził działalność edukacyjną. Poniżej kilka przykładów programów krajowych, z których mogą korzystać także szkoły prywatne:

• Programy Ministra Edukacji i Nauki (dotacje celowe na projekty edukacyjne): W ostatnich latach MEiN uruchamia konkursy dotacyjne na projekty wzbogacające oferty szkół. Przykładem są ogłoszone na 2025 rok programy „Młodzi Obywatele”, „Odkrywcy” oraz „Nasze Tradycje”. Są to konkursy, w których o środki mogą ubiegać się m.in. organizacje pozarządowe oraz podmioty prowadzące działalność oświatową (w tym szkoły niepubliczne, o ile ich organ prowadzący jest np. fundacją, stowarzyszeniem lub ma w statucie działalność edukacyjną jako działalność pożytku publicznego). Programy te finansują inicjatywy takie jak:
  • Zajęcia pozalekcyjne, warsztaty i wydarzenia edukacyjne dla uczniów (np. o tematyce obywatelskiej, historycznej – program „Młodzi Obywatele”; lub z zakresu nauk przyrodniczych, STEM – program „Odkrywcy”; czy dotyczące dziedzictwa kulturowego i tradycji – program „Nasze Tradycje”).
  • Tworzenie materiałów dydaktycznych i innowacyjnych rozwiązań – wymagane jest np. opracowanie interaktywnych materiałów edukacyjnych, scenariuszy zajęć, które potem będą udostępniane szerszemu gronu nauczycieli.
  • Promowanie postaw i kompetencji – np. przedsiębiorczości, krytycznego myślenia, świadomości obywatelskiej, umiejętności naukowych, kulturowych.
  Każdy z tych programów ma spory budżet (po 30 mln zł na rok 2025) i dotacje rzędu od kilkudziesięciu do nawet kilkuset tysięcy zł na projekt. Szkoła prywatna może skorzystać z takich programów, jeśli spełnia kryterium podmiotu uprawnionego. Najczęściej szkołę reprezentuje jej organ prowadzący – np. fundacja, która zarządza szkołą, składa wniosek i ewentualnie realizuje projekt na terenie szkoły z udziałem uczniów i nauczycieli. Ważne: jeśli organem prowadzącym jest osoba fizyczna lub spółka prawa handlowego nastawiona na zysk, mogą tu być komplikacje, bo programy często są adresowane do podmiotów non-profit. Jednak wiele szkół prywatnych działa w formie fundacji lub stowarzyszeń – one jak najbardziej mogą aplikować.
• Inwestycje w oświacie – programy infrastrukturalne: Państwo dostrzegało przez lata, że szkoły niesamorządowe (prywatne) mają ograniczony dostęp do funduszy inwestycyjnych, bo np. programy budowy sal gimnastycznych czy laboratoriów kierowano głównie do JST. Dlatego w 2022 roku MEiN po raz pierwszy uruchomiło program „Inwestycje w oświacie” dedykowany szkołom niepublicznym. Jego budżet wyniósł 100 mln zł, a beneficjentami mogły być podmioty prowadzące szkoły niesamorządowe (czyli nie prowadzone przez gminy). Dofinansowanie w formie dotacji celowej można było uzyskać na:
  • Budowę nowego obiektu szkolnego – np. dobudowanie skrzydła, postawienie nowego budynku dla szkoły w miejscu, gdzie brakowało infrastruktury.
  • Remont i dostosowanie istniejących budynków – np. modernizacja starej siedziby szkoły, dostosowanie obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych, remont sal lekcyjnych, dachów, instalacji.
  • Zakup wyposażenia – np. wyposażenie pracowni informatycznej, chemicznej, pomoce naukowe, meble szkolne, sprzęt do praktycznej nauki zawodu, itp.
  Ten program miał formę konkursu – szkoły (a formalnie ich organy prowadzące) składały wnioski z opisem planowanej inwestycji i kosztorysem. Wsparcie było znaczące, bo można było otrzymać od 50 tys. do nawet 250 tys. zł dotacji (choć nie pełnej wartości inwestycji – wymagany był wkład własny). Warunkiem była m.in. niepubliczna forma szkoły i zapewnienie trwałości inwestycji. Takie inicjatywy pokazują, że także szkoły prywatne mogą zdobyć środki na poprawę bazy dydaktycznej. Trzeba śledzić komunikaty MEiN, bo od czasu do czasu pojawiają się tego typu ogólnopolskie konkursy inwestycyjne (np. w 2023 r. planowano kolejną edycję wsparcia dla szkół niesamorządowych).
• Programy wspierające edukację włączającą i specjalną: Dla szkół, które kształcą uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (np. niepełnosprawności, autyzm) istnieją dedykowane formy wsparcia. PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) oraz MEiN realizowali program „Dostępna szkoła” i podobne projekty z funduszy unijnych, mające na celu likwidację barier architektonicznych i podniesienie jakości edukacji włączającej. W niektórych z tych programów szkoły niepubliczne także mogły uczestniczyć (często jako partnerzy projektów prowadzonych przez organizacje pozarządowe lub bezpośrednio aplikować, jeśli spełniały kryteria). Przykładowo można było uzyskać grant na wyposażenie szkoły w udogodnienia dla uczniów z niepełnosprawnościami (podjazdy, windy, pętle indukcyjne dla niedosłyszących, oprogramowanie komputerowe dla niewidomych etc.) oraz na szkolenia nauczycieli z zakresu pracy z różnorodnymi uczniami.
  Inną ścieżką są środki z regionalnych programów operacyjnych UE, gdzie często ogłaszano konkursy na projekty związane z edukacją włączającą, doradztwem zawodowym, dodatkowymi zajęciami wyrównawczymi po pandemii itp. Szkoła prywatna mogła być albo liderem takiego projektu (jeśli jej organ prowadzący to np. fundacja posiadająca doświadczenie w projektach unijnych), albo partnerem np. organizacji pozarządowej czy samorządu, który składa wniosek. Ważne jest, że finansowanie unijne (czy krajowe z Funduszu Edukacji) nie dyskryminuje placówek niepublicznych – kluczowe jest, by celem projektu było dobro uczniów i jakość kształcenia, a podmiot realizujący był rzetelny. Oczywiście, projekty unijne to wyższy poziom formalności (wnioski, wskaźniki, rozliczenia), ale dla większych szkół prywatnych to ciekawa opcja rozwoju.
• Programy cyfryzacji i wyposażenia szkół: W ostatnich latach rząd uruchomił kilka programów doposażenia szkół w sprzęt komputerowy i technologie. Np. program „Aktywna tablica”, rozpoczęty w 2017 r. i kontynuowany, dofinansowywał zakup interaktywnych tablic, projektorów, laptopów do szkół. W edycjach pierwotnych programu szkoły niepubliczne również mogły brać udział, choć wymagało to spełnienia warunków (m.in. posiadania uprawnień szkoły publicznej) i zapewnienia wkładu własnego 20% wartości sprzętu. Szkoła prywatna musiała złożyć wniosek za pośrednictwem swojego organu rejestrującego (np. gminy) – czyli de facto zgłaszała zapotrzebowanie do gminy, a ta przekazywała do ministerstwa, uwzględniając szkoły niepubliczne w swoim zbiorczym wniosku. Podobnie, najnowszy program rządowy „Laboratoria Przyszłości” (na wyposażenie szkół podstawowych w drukarki 3D, roboty, sprzęt audio-video) pierwotnie objął tylko szkoły publiczne. Jednak pojawiły się głosy o poszerzenie go na niepubliczne – i faktycznie, w 2022 r. rząd przeznaczył dodatkowe środki, aby także szkoły prowadzone przez inne podmioty mogły otrzymać sprzęt. W praktyce bywało to organizowane poprzez dotacje celowe z budżetu państwa – organ prowadzący składał wniosek i otrzymywał środki na zakupy. Wniosek dla szkół prywatnych: warto śledzić tego typu inicjatywy cyfrowe, bo rząd zwykle prędzej czy później stara się objąć nimi wszystkie szkoły spełniające wymogi programu (przykładowo, „Aktywna tablica 2022–2024” – objęła też szkoły specjalne i mogła objąć niepubliczne spełniające kryteria).
• Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa (NPRCz): To program, z którego korzystają biblioteki szkolne. W latach 2016–2020 była pierwsza edycja, a obecnie trwa kolejna (2021–2025). Program przewiduje dotacje na zakup książek do bibliotek szkolnych oraz na promowanie czytelnictwa w szkołach. Dotacja zależy od wielkości szkoły (np. 3 tys. zł dla małej szkoły, 12 tys. zł dla dużej plus wkład własny 20%). Szkoły prywatne również mogą uczestniczyć w NPRCz, jeżeli prowadzą bibliotekę szkolną i ich organ prowadzący zgłosi akces poprzez właściwą gminę/powiat. Procedura zwykle wygląda tak, że szkoła składa do swojego organu prowadzącego deklarację chęci udziału, organ prowadzący (np. fundacja) przekazuje to do organu rejestrującego (samorządu), a samorząd w zbiorczym wniosku do wojewody/ministerstwa uwzględnia także szkołę niepubliczną. Dzięki temu sporo szkół społecznych i katolickich wzbogaciło biblioteki o nowości wydawnicze i lektury w ramach NPRCz.
• Programy naukowe, artystyczne, sportowe od innych resortów: Warto pamiętać, że nie tylko MEiN wspiera edukację. Np. Ministerstwo Kultury ma programy dla szkół artystycznych (tu akurat głównie publicznych, ale niektóre prywatne szkoły muzyczne są w systemie). Ministerstwo Sportu – programy jak „SKS” czy „Klub” opisywane wcześniej, które mogą dotyczyć również szkół (np. prywatne szkoły mistrzostwa sportowego mogą starać się o dotacje szkoleniowe). Ministerstwo Cyfryzacji (obecnie część KPRM) dofinansowywało tworzenie miasteczek internetowych, szkolenia z cyberbezpieczeństwa – szkoły mogły brać w tym udział. Kluczem jest obserwacja: dyrektor lub właściciel szkoły prywatnej powinien śledzić serwisy informacyjne resortów oraz korzystać z baz danych grantów (np. stron typu granty.pl, fundusze na edukację etc.) by wychwycić potencjalne konkursy, w których szkoła może wystartować.

Podsumowując tę sekcję, szkoły prywatne nie są pozostawione same sobie – państwo tworzy mechanizmy, by je wspierać, zwłaszcza gdy realizują ważne cele (jak innowacje w edukacji, rozwój infrastruktury czy edukacja włączająca). Oczywiście, ubieganie się o te środki wymaga spełnienia formalności i często wniesienia wkładu własnego, ale nagrodą są znaczące fundusze pomagające rozwijać placówkę.

Wsparcie ze strony samorządów i programy lokalne dla szkół niepublicznych

Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa) odgrywają dużą rolę w finansowaniu oświaty – nie tylko poprzez przekazywanie dotacji podmiotowej opisanej wcześniej. Także na szczeblu lokalnym pojawiają się inicjatywy, które mogą wspomóc szkoły prywatne:

• Dodatkowe dotacje samorządowe: Niektóre gminy, poza ustawową dotacją na uczniów, decydują się wspierać szkoły niepubliczne dodatkowymi środkami. Dzieje się tak np., gdy gmina zleca prowadzenie jakiegoś zadania edukacyjnego organizacji pozarządowej lub podmiotowi niepublicznemu. Przykład: gmina może dofinansować niepubliczną szkołę integracyjną, która przyjmuje uczniów o specjalnych potrzebach, kwotą wyższą niż minimum ustawowe, aby zachęcić do takiej działalności (co odciąża szkoły publiczne). Innym przykładem są lokalne programy wsparcia małych wiejskich szkół – jeśli szkoła publiczna ma być zlikwidowana, czasem mieszkańcy tworzą stowarzyszenie i przejmują szkołę jako niepubliczną; gmina może im przyznać dodatkową dotację wyrównawczą, by szkoła mogła się utrzymać mimo mniejszej subwencji (takie działania zdarzają się w niektórych regionach i są regulowane uchwałami rad gmin).
• Konkursy grantowe dla organizacji pozarządowych w sferze edukacji: Samorządy, podobnie jak w przypadku sportu, organizują konkursy na realizację zadań publicznych w obszarze edukacji, kultury czy spraw społecznych. Szkoła prywatna (jej organ prowadzący), jeżeli ma formę prawną NGO (np. fundacja, stowarzyszenie), może brać udział w takich konkursach. Przykładowo, miasto może ogłosić konkurs na projekty z zakresu edukacji obywatelskiej młodzieży, na zajęcia z przedsiębiorczości w szkołach, na innowacje pedagogiczne – i fundacja prowadząca szkołę może złożyć ofertę, proponując, że zrealizuje takie zajęcia dla uczniów (być może nie tylko swojej szkoły, ale i innych). Jeśli oferta zostanie wybrana, podpisuje się umowę dotacyjną i realizuje projekt. W ten sposób szkoła niepubliczna może otrzymać grant od samorządu na dodatkowe projekty edukacyjne wykraczające poza podstawową działalność. Kluczowe jest, by dany samorząd przewidział w swoim programie współpracy z NGO obszar „edukacja” czy „nauka”. W wielu miejscowościach tak jest – szczególnie większe miasta mają konkursy np. na inicjatywy w szkołach dotyczące kultury, ekologii, integracji. Mniejsze gminy rzadziej – tam wsparcie dla szkół prywatnych ogranicza się zazwyczaj do dotacji uczniowskiej, gdyż budżety są napięte.
• Partnerstwo w lokalnych projektach unijnych: Samorządy często aplikują o środki z Unii Europejskiej na rozwój edukacji w swoich regionach. Przykładem mogą być projekty z Regionalnych Programów Operacyjnych lub Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (POWER) – np. projekty dot. edukacji przedszkolnej, podnoszenia kompetencji kluczowych uczniów, rozwijania doradztwa zawodowego, czy wspierania uczniów z rodzin uchodźczych. Szkoła niepubliczna może zostać włączona do takiego projektu jako partner lub uczestnik. Np. powiat realizuje projekt wyrównywania szans edukacyjnych – i zaprasza do udziału także szkoły społeczne z terenu powiatu; w ramach projektu do szkoły trafiają dodatkowi specjaliści (psycholog, logopeda) lub organizowane są zajęcia pozalekcyjne finansowane z projektu. Innym przykładem jest subwencja rządowa na uczniów z Ukrainy (co miało miejsce w latach 2022–2023) – dotyczyła ona również uczniów w szkołach niepublicznych, więc takie szkoły mogły otrzymać dodatkowe fundusze na wsparcie integracji i nauki języka polskiego dla tych dzieci.
• Stypendia lokalne dla uczniów i nauczycieli: Niektóre samorządy oferują programy stypendialne, z których korzystać mogą również uczniowie szkół niepublicznych. Przykładowo, województwa często mają stypendia dla szczególnie uzdolnionych uczniów (finansowane z EFS) – uczeń prywatnego liceum, jeśli spełnia kryteria (wysoka średnia, osiągnięcia), może takie stypendium otrzymać, niezależnie od statusu szkoły. Co prawda pieniądze trafiają do ucznia, nie do szkoły, ale wzmacniają możliwość jego kształcenia (np. zakup laptopa, dojazdy itp.). Z kolei dla nauczycieli – niektóre miasta dofinansowują dokształcanie kadry, udział w kursach, studiach podyplomowych, otwarte jest to często także dla nauczycieli szkół niepublicznych, szczególnie jeśli mieszkają w danej gminie lub brakuje w regionie specjalistów. Przykład: gmina może refundować część kosztów studiów podyplomowych z pedagogiki specjalnej nauczycielom, by zwiększyć dostępność specjalistów – nauczyciel z prywatnej szkoły spełniający warunki również może aplikować.

Ważna uwaga: samorządy mają swobodę dysponowania środkami, ale są też związane przepisami. Dotacje dla podmiotów niepublicznych muszą być przyznawane transparentnie, zwykle w formie konkursów lub na podstawie uchwał. Dlatego szkoła prywatna, chcąc uzyskać wsparcie od miasta, powinna być aktywna w środowisku lokalnym – np. prezentować swoje osiągnięcia, pokazywać, że służy także lokalnej społeczności (np. organizuje otwarte konkursy, udostępnia obiekty dla mieszkańców). To buduje argument, by samorząd ją wspierał. Warto też nawiązać dialog z władzami lokalnymi – czasem możliwe jest np. podpisanie porozumienia o współpracy, w ramach którego gmina doposaży jakąś pracownię w szkole niepublicznej w zamian za udostępnienie jej uczniom innych okolicznych szkół. Przykład praktyczny: prywatna szkoła zdobywa nowoczesny sprzęt do robotyki dzięki fundacji, a gmina finansuje szkolenie dla nauczycieli z innych szkół, by mogli z tego sprzętu korzystać na warsztatach – wygrywają wszyscy.

Warunki, jakie muszą spełnić szkoły prywatne ubiegając się o wsparcie

Korzystanie z grantów i dotacji przez szkoły niepubliczne wiąże się z pewnymi warunkami formalnymi i merytorycznymi. Oto najważniejsze z nich:

• Wpis do ewidencji i uprawnienia szkoły publicznej: Absolutną podstawą jest, by placówka była legalnie działającą szkołą – czyli miała decyzję o wpisie do ewidencji niepublicznych placówek oświatowych, wydaną przez gminę lub powiat. Bez tego nie otrzyma nawet podstawowej dotacji na uczniów. Ponadto większość programów (poza czysto pozarządowymi grantami) wymaga, aby szkoła realizowała oficjalny program – czyli posiadała uprawnienia szkoły publicznej (wydawane np. przez kuratora oświaty). To gwarantuje, że szkoła działa zgodnie z systemem edukacji narodowej, a uczniowie realizują podstawę programową. Szkoły „bez uprawnień” (np. niektóre szkoły międzynarodowe realizujące tylko zagraniczny program) zwykle nie otrzymują dotacji z budżetu państwa, choć mogą starać się o granty np. z fundacji prywatnych. Tak więc dla bezpieczeństwa finansowego lepiej, by szkoła prywatna uzyskała te uprawnienia – co i tak jest standardem, bo bez nich świadectwa nie są oficjalnie uznawane.
• Forma prawna organu prowadzącego: Szkołę niepubliczną może prowadzić różny podmiot – osoba fizyczna, spółka, stowarzyszenie, fundacja, związek wyznaniowy. Ta forma prawna ma znaczenie w kontekście ubiegania się o pewne granty. Wiele konkursów grantowych (zwłaszcza rządowych i samorządowych) jest adresowanych do organizacji pozarządowych, czyli podmiotów non-profit (stowarzyszeń, fundacji). Jeśli zatem szkołę prowadzi fundacja lub stowarzyszenie – ma łatwiej, bo jako NGO może bezpośrednio aplikować o takie granty. Jeżeli natomiast szkoła jest firmą (np. spółką z o.o.), to niektóre drzwi mogą być zamknięte – przedsiębiorstwa zwykle nie kwalifikują się do grantów „pozarządowych”, choć mogą startować w projektach unijnych czy programach jako podmioty komercyjne (czasem z niższym poziomem dofinansowania). Jednak szkoły prywatne w Polsce dość często są prowadzone przez fundacje lub stowarzyszenia o statusie organizacji pożytku publicznego – wówczas spełniają definicję podmiotu działającego w sferze pożytku publicznego w edukacji. Dla bezpieczeństwa, jeśli planuje się często korzystać z funduszy publicznych, warto, by organ prowadzący miał charakter non-profit. W razie gdy jest inaczej, alternatywą jest zawieranie partnerstw z NGO – np. szkoła (spółka) wspólnie z fundacją zakłada projekt, gdzie fundacja robi wniosek i przekazuje działania szkole.
• Nienastawienie na zysk i przeznaczenie środków: Instytucje dotujące zwracają uwagę, czy środki trafią faktycznie na cel publiczny, a nie na prywatny zysk. Szkoły niepubliczne mogą generować zysk (jeśli np. czesne przewyższa koszty), ale dotacje i granty nie mogą finansować dywidend ani wzbogacenia właściciela. Dlatego ubiegając się o fundusze, szkoła/przedstawiający ją podmiot często musi oświadczyć, że uzyskane dofinansowanie zostanie w całości wydatkowane na cele statutowe szkoły. Zwłaszcza jeśli organem prowadzącym jest osoba prywatna czy firma, trzeba liczyć się ze wzmożoną kontrolą wydatków – fundator będzie chciał mieć pewność, że dotacja poszła np. na sprzęt dla uczniów, a nie np. na prywatny samochód właściciela. Przejrzystość finansowa i dobre udokumentowanie kosztów jest tu kluczowe.
• Zgodność z przepisami przy wydatkowaniu dotacji: Szkoła prywatna, biorąc pieniądze publiczne, musi przestrzegać takich samych reguł jak instytucje publiczne. Np. gdy za dotację kupuje wyposażenie powyżej pewnej kwoty – powinna przeprowadzić rozeznanie rynku lub przetarg (zgodnie z ustawą o finansach publicznych i wytycznymi dotacji). Nie zawsze stosuje się pełne prawo zamówień publicznych (jeśli szkoła formalnie nie jest zobowiązana jako zamawiający publiczny), ale grantodawcy często narzucają uproszczone procedury konkurencyjności. Ponadto szkoła musi prowadzić odrębną ewidencję księgową środków z dotacji, by móc wykazać każdą wydaną złotówkę. Przy projektach unijnych – dochodzi obowiązek raportowania wskaźników, poddawania się audytom zewnętrznym. Krótko mówiąc, trzeba być przygotowanym na biurokrację. Ma to odstraszający efekt na niektórych właścicieli szkół, ale ci, którzy to opanują, zyskują spory dopływ funduszy.
• Kadra i potencjał wykonawczy: W niektórych konkursach trzeba wykazać, że szkoła (lub podmiot ją prowadzący) ma odpowiedni potencjał, by projekt zrealizować – np. doświadczoną kadrę, odpowiednią liczebnie. Jeśli szkoła prywatna jest maleńka (np. 30 uczniów), a aplikuje o duży grant, może paść pytanie, czy podoła. Dlatego często mniejsze placówki działają w partnerstwie – np. kilka szkół niepublicznych razem z NGO składa wspólny wniosek jako konsorcjum. Albo jedna większa fundacja aplikuje, a w projekcie beneficjentami są różne szkoły (publiczne i niepubliczne). Warto być otwartym na współpracę z innymi podmiotami – to zwiększa wiarygodność w oczach fundatorów.
• Terminowe rozliczanie się z obowiązków sprawozdawczych: To może nie warunek wstępny, ale ważny aspekt – szkoła prywatna, która korzysta z dotacji, musi sumiennie składać wszystkie wymagane sprawozdania (finansowe, merytoryczne) do podmiotów nadzorujących: gminy (z wykorzystania dotacji uczniowskiej), ministerstwa (z grantów celowych), ew. kuratorium (z jakości kształcenia, jeśli to wymagane w projekcie). Zaniedbania w tym obszarze mogą skutkować wstrzymaniem środków lub koniecznością zwrotu. Tak więc dobra administracja w szkole to podstawa – albo sam dyrektor jest skrupulatny, albo zatrudnia księgowych/koordynatorów projektów, którzy czuwają nad dokumentacją.

Przykłady obszarów, na jakie szkoły prywatne mogą uzyskać dofinansowanie

Na koniec przyjrzyjmy się konkretnym obszarom wsparcia, które są dostępne dla szkół niepublicznych poprzez różne programy:

• Rozwój infrastruktury szkolnej: Jak wspomniano, programy inwestycyjne umożliwiają sfinansowanie remontów, budowy sal czy zakupu sprzętu. Przykład: prywatna szkoła podstawowa w małej miejscowości zdobyła dotację z programu MEN na budowę małej sali gimnastycznej, dzięki czemu jej uczniowie (oraz dzieci z okolicy) zyskali godne warunki ćwiczeń. Inny przykład: szkoła techniczna (prowadzona przez stowarzyszenie) uzyskała grant 200 tys. zł na utworzenie nowoczesnej pracowni robotyki i mechatroniki – kupiono drukarki 3D, zestawy Arduino, laptopy, co inaczej byłoby poza zasięgiem budżetu szkoły.
• Innowacyjne programy nauczania: Szkoły prywatne często wyróżniają się autorskimi profilami (np. szkoła dwujęzyczna, szkoła Montessori, placówka z rozszerzonym programem przedsiębiorczości). Istnieją fundusze, które wspierają takie innowacje. Np. Fundacja STEMpoland lub granty Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) dla konsorcjów edukacyjnych – mogą one dofinansować opracowanie i wdrożenie nowych metod dydaktycznych, programów nauczania, e-podręczników, platform e-learning. Szkoła prywatna, jako bardziej elastyczna, bywa świetnym poligonem do wdrażania innowacji – granty pokrywają wtedy np. szkolenia kadry, konsultacje ekspertów, przygotowanie materiałów, ewaluację efektów. To korzyść nie tylko dla tej szkoły, ale i model dla innych.
• Doskonalenie i kształcenie nauczycieli: Projekty typu Erasmus+ (o którym za chwilę szerzej) i inne granty międzynarodowe dają możliwość wysyłania nauczycieli na szkolenia zagraniczne, wymiany doświadczeń, job shadowing. Szkoła prywatna może skorzystać z Programu Erasmus+ Akcja KA1 (Mobilność kadry edukacji szkolnej) – co roku setki polskich szkół (w tym niepubliczne) otrzymują granty na wyjazdy swoich nauczycieli na kursy metodyczne za granicą. Dzięki temu nauczyciele zyskują nowe kompetencje (np. w zakresie pedagogiki włączającej, CLIL, nauczania STEM, wykorzystania ICT), co potem przekłada się na jakość nauczania w szkole. Wnioskuje szkoła (jej organ prowadzący), przedstawiając plan rozwoju kadry. Po stronie szkoły leży zorganizowanie wyjazdów i rozliczenie projektu, ale finansowo pokrywa to UE. Podobnie, krajowe fundusze jak np. fundusz stypendialny z funduszy norweskich, oferowały granty dla szkół na współpracę ze szkołami za granicą, wymianę dobrych praktyk – prywatne placówki też mogły brać udział.
• Projekty społeczne i wychowawcze: Wiele szkół prywatnych angażuje się w projekty wychodzące poza czystą dydaktykę – np. wolontariat, integracja z lokalną społecznością, pomoc potrzebującym. Takie inicjatywy można sfinansować z grantów społecznych. Przykładowo, Fundacja BGK czy Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (FIO, teraz NOWE FIO) mają konkursy, w których szkoły (a formalnie ich stowarzyszenia rodziców lub fundacje szkolne) mogą zdobyć do kilkudziesięciu tysięcy zł na projekt integrujący uczniów i mieszkańców. Może to być ogród szkolny otwarty dla społeczności, cykl warsztatów uczniowskich dla seniorów, projekt historyczny dokumentujący lokalne dzieje z udziałem uczniów. Warunek: projekt musi mieć komponent dobra wspólnego, nie służyć wyłącznie uczniom danej szkoły. Ale szkoła prywatna przez realizację takiego projektu zyskuje i buduje swój pozytywny wizerunek.
• Projekty cyfrowe i związane z technologią: Poza rządowymi programami sprzętowymi, także firmy technologiczne i fundacje cyfrowe kierują ofertę do szkół. Przykład: Fundacja Orange prowadzi programy takie jak „#SuperKoderzy” – granty (oraz szkolenia i sprzęt) dla szkół na prowadzenie kół zainteresowań z kodowania, elektroniki dla uczniów klas 4-8. Wiele szkół niepublicznych skutecznie w nich uczestniczy. Innym przykładem jest Micro:bit Education Foundation czy Google – organizowały konkursy, gdzie szkoły mogły otrzymać zestawy micro:bitów, robotów czy dofinansowanie do pracowni. Warunkiem zazwyczaj było przedstawienie planu, jak szkoła wykorzysta te narzędzia w kreatywny sposób z uczniami. Szkoła prywatna często ma łatwość wdrożenia takich nowinek (mniej biurokracji niż w publicznej), stąd jest atrakcyjnym partnerem dla tego typu grantodawców. Nie można też pominąć roli Erasmus+ (Akcja KA2 – Partnerstwa współpracy) – tu szkoła (publiczna czy prywatna) może z partnerami z innych krajów realizować projekt wymiany dobrych praktyk lub drobnej innowacji; dostaje na to budżet i wymienia się doświadczeniami z innymi europejskimi szkołami.
• Edukacja językowa i wymiany międzynarodowe: Wiele szkół prywatnych stawia na języki obce i wymianę kulturową. Są programy takie jak Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży (PNWM), Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży – oferujące dofinansowanie wymian, spotkań młodzieży z różnych krajów. Szkoła niepubliczna może złożyć wniosek na dofinansowanie wyjazdu grupy uczniów do szkoły partnerskiej w Niemczech czy na Litwie i gościny rewizyty. Dotacja pokrywa sporą część kosztów podróży, zakwaterowania, programu kulturalnego. Warunkiem jest przygotowanie sensownego programu edukacyjnego takiej wymiany. To cenny zastrzyk, bo bez dotacji często rodzice nie byliby w stanie sfinansować takich międzynarodowych projektów.
• Rozwój cyfrowych kompetencji i bezpieczeństwo w sieci: Obecnie duży nacisk kładzie się na kompetencje przyszłości – programowanie, AI, cyberbezpieczeństwo. Szkoły (także prywatne) mogą uczestniczyć w projektach typu „Cyfrowa szkoła” na poziomie regionu lub brać udział w konkursach organizowanych przez np. NASK czy fundacje bankowe dotyczące edukacji finansowej i cyberbezpieczeństwa. Przykładem jest program „Kod do Przyszłości” realizowany w niektórych województwach z funduszy UE – szkoły (również niepubliczne) otrzymywały roboty edukacyjne i szkolenia dla nauczycieli informatyki.

Jak widać, wachlarz możliwości finansowego wsparcia szkoły niepublicznej jest szeroki – od zapewnienia codziennego funkcjonowania, po dodatkowe projekty podnoszące jakość oferty edukacyjnej. Szkoła prywatna, by skutecznie korzystać z grantów, powinna: dobrze znać przepisy (by spełniać wymogi formalne), być aktywna w szukaniu informacji o programach, a także mieć jasno zdefiniowaną wizję, na co potrzebuje środków (czy to nowa pracownia, czy innowacyjny projekt, czy integracja). Dzięki temu łatwiej dopasuje swój pomysł do konkretnego konkursu i przekona, że warto jej powierzyć środki. Ostatecznie zyska na tym cała społeczność szkolna – uczniowie dostaną lepsze warunki nauki, nauczyciele wsparcie w pracy, a sama szkoła umocni swoją pozycję i renomę w otoczeniu.