31 stycznia, 2024

Co to jest Fundacja? Co to jest Stowarzyszenie? Co to jest organizacja pozarządowa? Wyjaśniamy!

Czym są organizacje pozarządowe (NGO) w Polsce i jaką rolę odgrywają w społeczeństwie? To pytanie staje się coraz bardziej istotne w obliczu rosnącego znaczenia sektora pozarządowego. W Polsce organizacje te odgrywają kluczową rolę w wielu aspektach życia społecznego, od pomocy społecznej po działalność kulturalną i edukacyjną. Przyjrzyjmy się bliżej, czym charakteryzują się te organizacje i jaki mają zakres działania, opierając się na definicjach i danych z Polski oraz innych krajów.

1. Definicja organizacji pozarządowych

Zgodnie z polskim prawem: Według ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, organizacje pozarządowe to podmioty nie działające dla zysku, które prowadzą działalność społeczną, charytatywną, kulturalną, edukacyjną lub inną działalność służącą dobru publicznemu.
Międzynarodowe ujęcie: Międzynarodowe definicje, takie jak te przedstawione przez OECD czy ONZ, również podkreślają, że organizacje pozarządowe działają na zasadzie non-profit i są niezależne od rządu. Dla przykładu Organizacja Narodów Zjednoczonych stwierdza, że “Organizacja pozarządowa to nienastawiona na zysk i dobrowolna pod względem członkostwa grupa obywateli, zorganizowana na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym, w której zakres zainteresowań wchodzą kwestie służące dobru powszechnemu. Organizacje pozarządowe pełniąc różnorodne funkcje społeczne i składając się z ludzi posiadających wspólny cel, naświetlają rządom potrzeby obywateli, monitorują implementację różnorodnych programów i polityk, a także zachęcają obywateli państw do udziału w życiu swej społeczności. Dostarczają analizy i ekspertyzy, służą jako mechanizmy wczesnego ostrzegania, a także pomagają w implementacji międzynarodowych porozumień. Niektóre z nich zorganizowane są wokół konkretnej sprawy, jak prawa człowieka, ochrona środowiska czy zdrowie“.

2. Rodzaje organizacji pozarządowych w Polsce

Stowarzyszenia i fundacje: Najczęstszymi formami NGO w Polsce są stowarzyszenia i fundacje. Stowarzyszenia to organizacje zrzeszające osoby fizyczne i/lub prawne dla realizacji wspólnych celów, natomiast fundacje powstają w celu realizacji konkretnych celów za pomocą wydzielonego majątku.
Inne formy: Oprócz stowarzyszeń i fundacji istnieją także organizacje społeczne, takie jak kluby sportowe, organizacje charytatywne, grupy wsparcia czy organizacje ekologiczne, które odgrywają ważną rolę w lokalnych społecznościach.

Oba te aspekty reguluje krajowe prawo. Definicję ustawową organizacji pozarządowej zawiera art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2023 r. poz. 571), zgodnie z którym organizacjami pozarządowymi są, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia, przy czym niektórych przepisów ustawy nie stosuje się do fundacji publicznych i fundacji partii politycznych.

3. Zakres działania organizacji pozarządowych

Wsparcie społeczne i charytatywne: Organizacje pozarządowe w Polsce często koncentrują się na działaniach wspierających osoby w trudnej sytuacji życiowej, oferując pomoc materialną, wsparcie psychologiczne lub edukacyjne.
Działalność kulturalna i edukacyjna: NGO w Polsce aktywnie uczestniczą również w promowaniu kultury, sztuki oraz edukacji, organizując różnorodne wydarzenia, warsztaty i projekty edukacyjne.

4. Jakie podmioty NIE są organizacjami pozarządowymi, chociaż mogłyby się nimi wydawać?

Znów, zgodnie z krajowym porządkiem prawnym nie są organizacjami pozarządowymi podmioty będące jednostkami sektora finansów publicznych, czyli:

organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
jednostki budżetowe;
samorządowe zakłady budżetowe;
agencje wykonawcze;
instytucje gospodarki budżetowej;
państwowe fundusze celowe;
Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
Narodowy Fundusz Zdrowia;
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
uczelnie publiczne;
Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;
inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.

(art. 9 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U.09.157.1240).

Nie są organizacjami pozarządowymi także podmioty, których celem jest prowadzenie działalności gospodarczej, nastawionej na osiąganie zysku. Organizacje pozarządowe nie działają w celu osiągnięcia zysku, nie należą do sektora komercyjnego, sektora przedsiębiorstw. Przepisy prawa pozwalają jednak organizacjom pozarządowym (m.in. stowarzyszeniom i fundacjom) na prowadzenie działalności gospodarczej, ale nie stają się one w ten sposób podmiotami działającymi w celu osiągnięcia zysku, a więc nie przestają być organizacjami pozarządowymi w rozumieniu ustawy.

5. Polecamy w tym miejscu na koniec zbiór badań dotyczących NGO właśnie:

Organizacje pozarządowe w Polsce są niezwykle różnorodne i odgrywają ważną rolę w wielu aspektach życia społecznego. Od stowarzyszeń po fundacje, działają one na zasadach non-profit, koncentrując się na działaniach służących dobru publicznemu i rozwojowi społeczeństwa. Ich działalność jest kluczowa dla budowania silniejszych, bardziej zintegrowanych społeczności i promowania zmiany społecznej. Wspieranie i rozwijanie sektora pozarządowego w Polsce jest więc nie tylko ważne, ale i potrzebne dla dobra całego społeczeństwa.