Statut to podstawowy dokument każdej fundacji lub stowarzyszenia – można go porównać do konstytucji organizacji. Zawiera cele, zakres i sposoby działania, opis organów władzy (zarząd, komisję rewizyjną), a nawet zasady rozliczeń finansowych. To właśnie statut nadaje kierunek aktywności, stanowi punkt odniesienia przy podejmowaniu decyzji, a także umożliwia rozliczanie projektów lub współpracę z darczyńcami i grantodawcami. W tym artykule wyjaśniamy, po co organizacji statut, jak powstaje i co zrobić, gdy po pewnym czasie wymaga on modyfikacji.
1. Po co i jak zrobić statut? Kto go pisze? Co musi zawierać?
Statut to dokument uchwalany na samym początku istnienia NGO (w stowarzyszeniu – na zebraniu założycielskim, w fundacji – najczęściej przez fundatora). Obok przepisów ustaw (Prawo o stowarzyszeniach, ustawa o fundacjach) pełni on funkcję wewnętrznego regulaminu, który określa m.in.:
- Cele i misję – Dlaczego organizacja powstała? Komu i w jaki sposób pomaga?
- Sposoby działania – Jakie konkretne formy aktywności podejmuje (warsztaty, wydarzenia kulturalne, kampanie informacyjne, wsparcie edukacyjne)?
- Władze i strukturę – Jakie organy istnieją (zarząd, rada fundacji, walne zgromadzenie), jakie mają kompetencje, kto podejmuje decyzje?
- Źródła finansowania – Czy organizacja może prowadzić działalność gospodarczą, pozyskiwać dotacje, sponsorów? Jak zarządza majątkiem?
Jeśli organizacja działa na co dzień, statut sprawdza się w sytuacjach problemowych, np. jak odwołać członka zarządu lub jakie kompetencje ma komisja rewizyjna. Z kolei grantodawcy, partnerzy i sponsorzy często analizują statut, by dowiedzieć się, czy zapisy faktycznie pozwalają NGO na realizowanie danych przedsięwzięć.
2. Jak powstaje statut?
- Stowarzyszenie
- Uchwała na zebraniu założycielskim – grupa co najmniej siedmiu osób przyjmuje projekt statutu i podejmuje decyzję o zarejestrowaniu stowarzyszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).
- Statut jest załącznikiem do wniosku rejestrowego i staje się prawomocny (obowiązuje) w momencie zatwierdzenia przez sąd.
- Fundacja
- Pisany i uchwalany przez fundatora (fundatorów) lub osobę pełnomocną.
- Podlega kontroli sądu rejestrowego (KRS) – jeśli przepisy statutu nie naruszają prawa, fundacja zostaje wpisana do rejestru, a statut wchodzi w życie.
Statut jest najważniejszym dokumentem – obok ustawy Prawo o stowarzyszeniach (dla stowarzyszeń) i ustawy o fundacjach – kształtującym zasady działania organizacji.
3. Dlaczego organizacja potrzebuje statutu?
- Wyznacza ramy działalności – Wszelkie aktywności NGO muszą być z nim spójne. Jeżeli w statucie nie widnieją np. zapisy o prowadzeniu warsztatów dla seniorów, organy kontrolujące (samorząd, urząd skarbowy) mogą zakwestionować celowość takiej inicjatywy.
- Stanowi źródło informacji – Dla sponsorów i grantodawców to kluczowy dokument – od niego zależy, czy organizacja może dany projekt zrealizować (np. występować w konkursach o określone dofinansowania).
- Reguluje wewnętrzną strukturę – Kto podpisuje umowy? Kto decyduje o wydatkach? Jak odwołać członka zarządu? To wszystko powinno być ujęte w statucie.
- Zwiększa wiarygodność – Jasne określenie misji i celów pomaga budować zaufanie społeczne.
4. Jak wprowadzać zmiany w statucie?
Z czasem cele organizacji mogą się rozszerzyć, pojawiają się nowe formy działania lub konieczność poprawy zapisu. Wtedy staje się niezbędna zmiana statutu, która:
- Musi być dokonana zgodnie z regułami określonymi w samym statucie (np. na walnym zebraniu członków stowarzyszenia bądź przez zarząd fundacji).
- Wymaga zgłoszenia do KRS – każda zmiana statutu jest prawomocna dopiero po zatwierdzeniu przez sąd rejestrowy.
Czy można zmienić cały statut?
Tak. Kiedy lista poprawek jest długa i obejmuje zarówno treść, jak i porządkowanie numeracji, wygodniej uchwalić cały nowy tekst statutu i zgłosić tę zmianę do sądu. Ułatwia to zachowanie czytelności, bez ciągłego porównywania poprzednich paragrafów.
5. Co z celem fundacji – czy można go zmienić?
W fundacjach celem (lub celami) jest to, co zostało określone w akcie założycielskim i przepisane do statutu. Ustawa o fundacjach dopuszcza zmianę celu, o ile możliwość taka jest uwzględniona w przepisach statutu. Jeśli dokument nie przewiduje modyfikacji głównego celu działania, mogłaby być ona niemożliwa lub bardzo utrudniona. To istotne zabezpieczenie wobec woli fundatora, który chciał, aby majątek był przeznaczony wyłącznie na wskazany cel.
6. Najczęstsze pytania i problemy
- Czy każda zmiana w statucie wymaga rejestracji w KRS?
Tak. Nawet drobne poprawki (zmiana nazwy, ujednolicenie numeracji) muszą zostać zatwierdzone przez sąd. - Czy statut można wprowadzić w życie natychmiast?
Nie, obowiązuje dopiero po rejestracji zmiany w sądzie. Do tego czasu organizacja działa na starych zapisach statutu. - Czy statut można w ogóle pominąć?
Nie. Bez statutu organizacja nie ma podstaw prawnych do istnienia – jest to wymóg rejestracyjny (zarówno dla stowarzyszenia, jak i fundacji).
7. Wstawka: Chcesz stworzyć lub zmienić statut? Możemy pomóc!
Jeśli obawiasz się długich konsultacji prawnych – w Grantowo przygotowujemy statuty fundacji i stowarzyszeń na podstawie krótkiego wywiadu. Doradzamy, jakie zapisy najlepiej sprawdzą się w praktyce i pozwalają uniknąć problemów w przyszłości. Mamy doświadczenie w opracowaniu kilkudziesięciu statutów – wiemy, co jest kluczowe i dopasujemy dokument do Twoich celów. Dzięki temu zyskujesz pewność, że Twój statut będzie klarowny, a proces jego rejestracji przebiegnie sprawnie.
Podsumowanie – statut organizacji to podstawa!
Statut to filar działalności każdej fundacji i stowarzyszenia – wyznacza cele, opisuje sposoby działania oraz reguluje wewnętrzną strukturę. Bez niego organizacja nie może się zarejestrować w KRS, a wszelkie późniejsze modyfikacje statutu wymagają zgłoszenia do sądu. Pamiętajmy, że zmiana celu w fundacji może wymagać osobnych zapisów w statucie, chroniących wolę fundatora. Dlatego tak ważne jest, by statut był przemyślany, spójny i elastyczny, umożliwiając dalszy rozwój i dostosowywanie się do potrzeb społecznych i wyzwań, jakie stawiają przed NGO kolejne lata.